یکی از راههای مهم اصلاح، تحول و پیشرفت جوامع انسانی، ابراز مخالفت و ناخشنودی از سوی افراد جامعه است. مخالفت میتواند در قالبهایی گوناگون ابراز کند؛ از جمله «انتقاد» و «اعتراض». این دو مفهوم گرچه در نگاه نخست شبیه به نظر میرسند و گاه بهجای یکدیگر بهکار میروال، در بنیان و کارکرد، تفاوتهای اساسی دارند. شناخت دقیق این تفاوتها کمکی شایان برای فهمیدن بهتر رفتارهای اجتماعی و هموار شدن راه برای کنشگری مؤثر در عرصه عمومی است. در این مقاله نگاهی دقیق به فرق انتقاد با اعتراض داریم.
تعریف انتقاد: صدای تحلیلگر
شناخت فرق انتقاد با اعتراض را با تعریفی از مفهوم اول اغاز میکنیم. انتقاد از ریشه نقد میآید. نقد یعنی نوعی برسی عقلانی و تحلیلی از یک اتفاق، حرکت، سیاست یا تاثییر؛ این برسی میتواند مثبت یا منفی باشد. بر این مبنا، انتقاد شاخهای از نقد است که بر وجه یا جنبههای منفی تمرکز دارد. یقیناً بر علت، استدلال و گفتن روشن دیدگاهها محکم است. مقصد آن نیز اصلاح و از بین بردن نقصها است.
🏛️ جوهر آزادی گفتن
«من با آنچه میگویی مخالفم؛ اما تا پای جان از حق تو برای گفتن آن دفاع خواهم کرد.»
– ولتر
یک مسئله مهم درمورد انتقاد، بستر ابراز آن است. انتقاد طبق معمول در قالب گفتار و نوشتار گفتن میبشود. برای مثال:
- نگارش مقالهای در نقد سیاستهای دولت.
- او گفتوگوی انتقادی درمورد کارکرد یک نهاد عمومی.
- نقل کردن انتقاد نسبت به محصول یا خدمات اراعه شده از سوی نهادی اشکار (برای مثال گذاشتن یک یادداشت در صندوق انتقادات یا گفتن ایرادها و مشکلات در یک نظرسنجی آنلاین)
نوشته انتقاد طبق معمولً محدود به لحاظی از یک اتفاق است و همه آن را زیر سوال نمیبرد. این چنین بیشتر از آنکه کنشی جمعی باشد، رفتاری فردی یا محدود به گروههای کوچک است. این حرکت در فضای فکری و رسانهای شکل میگیرد و مقصد آن اقناع مخاطب از طریق استدلال و تحلیل است.
تعریف اعتراض: کنش فیزیکی در برابر ساختار
اعتراض، برخلاف انتقاد، کنشی عملی و زیاد تر جمعی است که در فضای عمومی رخ میدهد. این ابراز نارضایتی طبق معمول محدود به یک جنبه جزئی نیست؛ از سطح کلام فراتر میرود و به کنش فیزیکی تبدیل میبشود.
مثالهایی از اعتراض:
- تجمعهای اعتراضی در خیابانها و فضاهای عمومی
- راهپیمایی با شعارها یا نشانهای خاص
- تحصن (در یک فضای معین و معنادار)
- اعتصاب (کار، غذا و …)
- تحریم (کالا، خدمات، ربط و…)
مقصد اعتراض طبق معمولً این موارد است:
- جلب دقت عمومی
- تشکیل سختی بر ساختارهای قوت
- مطالبه تحول
فرق انتقاد با اعتراض در راه حلها و ابزار
از تفاوتهای بنیادین بین انتقاد و اعتراض، روش و ابزاری است که هر یک برای گفتن مخالفت بهکار میگیرند. با نگاهی به جدول زیر میتوانید این تفاوتها را آسانتر دریابید.
| ویژگی |
✍️ انتقاد (Critique) |
✊ اعتراض (Protest) |
| رسانه / روش |
گفتار، نوشتار، مقاله، سخنرانی |
وجود فیزیکی، تجمع، راهپیمایی، تحریم |
| مقیاس |
فردی یا محدود به گروه کوچک |
جمعی و عمومی |
| مقصد |
تحلیل، اقناع، روشنسازی |
سختی، مطالبهگری، تحول ساختار |
| مخاطب |
نخبگان، تصمیمگیران، افکار عمومی |
ساختار قوت، توده مردم |
زبان و ادبیات، ابزار کلیدی انتقاد است چون اساسا انتقاد از طریق کلمات عمل میکند. منتقد با نوشتن، سخن گفتن و مناظره تلاش میکند به مقصد خود برسد. اما اعتراض از طریق بدن و وجود فیزیکی نمود اشکار میکند. راه رفتن، نشستن، فریاد زدن و گاه سکوت جمعی با اهمیت ترین راه حلهای اعتراض می باشند.
تفاوت انتقاد با اعتراض در نیت و پیامد
فرق انتقاد با اعتراض را باید از دو منظر نیت و پیامد نیز بازدید کنیم.
تفاوت در نیت
نیت انتقاد طبق معمولً روشن کردن، تحلیل و اقناع است. منتقد میخواهد با علتو استدلال به مخاطب خود نشان دهد که چرا یک سیاست، حرکت یا تصمیم، نادرست است. او امیدوار است بتواند ذهن مخاطب را تحول دهد و این تحول ذهن در آینده تبدیل تحول در کارکرد بشود. به همین علت، فرایند اثربخشی انتقاد، زمانبر است.
در روبه رو، نیت معترض، تشکیل اختلال در حالت حاضر و مطالبه تحول است. معترضان با وجود فیزیکی و اقداماتی عملی تصمیم دارند خود ساختار قوت را وادار به عکس العمل، انعطاف یا تحول کنند. آنچه معترض مطالبه میکند، تغییری سریع، ملموس و قابل مشاهده است.
تفاوت در پیامد
پیامد احتمالی انتقاد این است که کم کم بر افکار عمومی یا ذهنیت مسئولان و تصمیمگیرندگان تاثییر بگذارد. چنانکه گفتیم، فرایند اثربخشی انتقاد زمانبر است و نمیتوان از آن انتظار پیامد سریع داشت.
در روبه رو، اعتراض میتواند تبدیل تحول قوانین، تحول مسئولان، یا اصلاح سیاستها بشود؛ بهاختصاصی اگر گسترده و مستمر باشد.
مثالهایی از زندگی روزمره درمورد فرق انتقاد با اعتراض
در اینجا برای فهمیدن بهتر از فرق انتقاد و اعتراض، مثالهایی ساده از زندگی روزمره میآوریم.
میتوانید هر یک از این موقعیتها را فکر کنید:
نامطلوب بودن غذا در یک رستوران
- انتقاد: نوشتن نظر منفی در سایت رستوران یا او مباحثه با مدیر درمورد کیفیت غذا.
- اعتراض: جمع کردن مشتریان برای برگشت دادن غذا و امتناع از پرداخت تا وقتی که کیفیت اصلاح بشود.
تصمیمی نامطلوب از سوی دولت در حوزه امور خارجه
- انتقاد: نوشتن مقالهای در نقد سیاست خارجی دولت.
- اعتراض: شرکت در تجمعی اعتراضی روبه رو وزارت خارجه.
نامطلوب بودن یک اتفاق در فضای فرهنگی و هنری
- انتقاد: بازدید سانسورهای تحمیلشده به فیلمها و آگاهی بخشی درمورد صدمههایی که این سانسورها به محتوا و قیمت هنری فیلم داخل کردهاند.
- اعتراض: تحریم جشنوارهای که فیلمهای خاصی را سانسور کرده است.
همافزایی بین انتقاد و اعتراض
انتقاد و اعتراض دو مسیر متفاوتاند اما در تعداد بسیاری از جنبشهای اجتماعی نسبت به هم نقش مکمل دارند.
🧠 نقش روشنفکر
«نقش روشنفکر، گفتن حقیقت به قوت است.»
– ادوارد سعید
نقش انتقاد
این انتقاد است که عرصه فکری و نظری اعتراض را فراهم میکند. مقالهها، کتابها، سخنرانیها و مناظرهها، دلایل و انگیزههای اعتراض را روشن میکنند.
بر این مبنا اگر اعتراض را یک بدن کنشگر در نظر بگیریم، میتوانیم انتقاد را مغز متفکر حاکم بر این بدن بدانیم. بدون انتقاد و تلاش در راستای پختگی و کمال آن، اعتراض بیمقصد و احساسی خواهد شد یا دستکم اینطور نمود خواهد کرد.
نقش اعتراض
این اعتراض است که به انتقاد، قوت اجرایی میبخشد. انتقادی که فقطً در فضای فکری باقی بماند، بهآسانی نادیده گرفته میبشود. هنگامی همان انتقاد به کنش جمعی تبدیل بشود، ساختار قوت ناگزیر است واکنشی داشته باشد. این عکس العمل میتواند تحقق مقصد معترضان باشد یا راهی را بهسوی آن باز کند.
تعداد بسیاری از جنبشهای مدنی در دهههای تازه رخ دادهاند که تغییراتی مهم در پی داشتهاند؛ از جمله جنبش حقوق مدنی در آمریکا، جنبشهای دانشجویی یا اعتراضات زیستمحیطی. همه این جنبشها ترکیبی از انتقاد نظری و اعتراض عملی بودهاند.
صدای شما کدام است: تحلیلگر یا کنشگر؟
هر دو رویکرد «انتقاد» و «اعتراض» مورد قیمت می باشند. با جواب به سوالات زیر، ببینید تمایل طبیعی شما به کدام سمت است.
✍️ صدای منتقد (تحلیلگر)
- »آیا از تحلیل عمیق و ریشهیابی مشکلات لذت میبرید؟
- »آیا قوت مهم شما در نوشتن، سخن گفتن و استدلال است؟
- »آیا ترجیح میدهید از طریق گفتگو و اقناع، تحول تشکیل کنید؟
✊ صدای معترض (کنشگر)
- »آیا از وجود در جمع و عمل مستقیم انرژی میگیرید؟
- »آیا معتقدید برای تحول، باید ساختارها را به چالش کشید؟
- »آیا برای دیدن نتایج سریع و ملموس بیتاب هستید؟
مسئله کلیدی: هیچکدام بر فرد دیگر برتری ندارد. جامعه به هر دو صدا نیاز دارد. مهم این است که شما بدانید کدام روش با شخصیت شما سازگارتر است تا بتوانید به مؤثرترین شکل ممکن، صدای خود را به گوش دیگران برسانید.
نقش رسانهها در بازنمایی تفاوتها
رسانهها در شکل دادن برداشت عمومی از انتقاد و اعتراض نقش مهمی دارند. آنها میتوانند یک توییت تند را بهگفتن «اعتراض» معارفه کنند یا تجمعی خیابانی را فقط «انتقاد» برداشت کنند و با این کار از تأثیرگذاری آن بکاهند. این نادرست در بازنمایی، میتواند درمورد ماهیت کنشهای اجتماعی سوءتفاهم تشکیل کند.
اگر رسانهای مدعی حرفهای بودن است، باید بکوشد تفاوت بین این دو را بهدرستی شناخته و بازتاب دهد. تحلیل عقلانی را بهگفتن انتقاد و کنش جمعی را بهگفتن اعتراض معارفه کند. این تفکیک، به فهمیدن بهتر رفتارهای اجتماعی و سیاسی پشتیبانی میکند و در نهایت تبدیل اصلاح و رشد میبشود.
انتقاد و اعتراض: چالشها و سوءبرداشتها
حال که به نقش رسانهها اشاره کردیم، خوب است یادآور شویم یکی از با اهمیت ترین چالشها در فضای ابراز ناخشنودی، به این ابزار ربط دارد. رسانهها ابزار هدایت عموم محسوب خواهد شد، درحالیکه تعداد بسیاری از آنها در دست قوتها می باشند و از سوی آنها حمایتخواهد شد. بعد طبیعی است که بهسادگی بتوانند تصویری کاذب از یک کنش حقیقی به نمایش بگذارند.
از دیگر چالشها برچسبزنیهای منفی به معترضان یا منتقدان است. برای مثال از معترضان با عناوینی چون «اختلالگران بیمقصد» یاد میبشود یا برچسب «افراد منزوی و بیتأثیر» را بر منتقدان میزنند. این چنین برچسبهایی زیاد تر حاصل نگاههای سطحی است. این کار مانع از فهمیدن عمیق نقش هر دو کنش در فرآیند اصلاح اجتماعی میبشود.
از دیگر چالشهای مهم، نبوده است پیوند صحیح بین انتقاد و اعتراض است. برای مثال یکی از پرتکرارترین تواناییهای اجتماعی، منجر شدن اعتراض به خشونت و بینظمی است. این اتفاقات نامطلوب طبق معمول برای آن دسته از جنبشهای اعتراضی رخ میدهد که پشتوانه فکری و انتقادی نظاممند و محکم ندارند. این چنین انتقاد بدون کنش عملی، در فضای فکری محصور میماند و تأثیرگذاری آن محدود میبشود.
جواب به سوالات پرتکرار شما
💻 جایگاه مخالفت در شبکههای اجتماعی کجاست؟ انتقاد یا اعتراض؟
شبکههای اجتماعی میتوانند هر دو باشند. یک رشته توییت تحلیلی یا یک پست وبلاگ، نوعی «انتقاد» دیجیتال است؛ اما وقتی که یک هشتگ به طور هماهنگ برای تشکیل سختی عمومی به کار میرود، به یک «اعتراض» دیجیتال تبدیل میبشود.
⚖️ کدام یک ریسک بیشتری دارد: انتقاد یا اعتراض؟
ریسک هر دو متفاوت است. ریسک مهم «انتقاد»، نادیده گرفته شدن، سانسور یا از دست دادن جایگاه حرفهای است؛ اما ریسک «اعتراض» به علت رویارویی مستقیم با ساختار قوت، زیاد تر زیاد تر است و میتواند شامل خطرات فیزیکی و حقوقی باشد.
🗣️ به گفتن یک فرد عادی، آیا صدای من تأثیری دارد؟
بله، قطعاً. تاریخ نشان داده است که تعداد بسیاری از تغییرات بزرگ اجتماعی با یک صدای تنها اغاز شدهاند. یک «انتقاد» روشنگر میتواند جرقهای برای یک گفتگوی بزرگتر باشد و وجود یک فرد در «اعتراض» به قوت جمعی میافزاید. تأثیرگذاری در تاثییر موجی نهفته است.
🚫 مرز بین اعتراض قانونی و اغتشاش چیست؟
به طور کلی، «اعتراض» بر ابراز مسالمتآمیز مخالفت برای رسیدن به یک مقصد اشکار متمرکز است؛ اما «اغتشاش» طبق معمولً با خشونت یا تخریب اموال عمومی همراه است و مقصد و مطلب روشنی ندارد. مرز دقیق این دو، زیاد تر توسط قوانین هر جامعه تعریف میبشود.
انتقاد و اعتراض: دو بال یک پرواز
در نتیجه، میتوان انتقاد و اعتراض را دو بال یک پرنده دانست. هر یک از این بالها بهتنهایی در پرواز ناتوانند یا توانی زیاد محدود دارند. این در حالی است که در کنار هم میتوانند جامعه را به سوی آسمان رشد و پیشرفت راهی کنند.
انتقاد، یک اندیشه را روشن و اعتراض، آن را به عمل تبدیل میکند. به تعبیری دیگر، انتقاد چراغ راه و اعتراض، قدم است. جامعه سالم و در مسیر رشد، به هر دو نیاز دارد: صدای تحلیلگر و بدن کنشگر.
شناخت فرق انتقاد با اعتراض، هم ضرورتی نظری و هم نیازی عملی برای کنشگری آگاهانه و مؤثر در جامعه است. امید است که با این نوشته توانسته باشیم نگاه مخاطبان گرامی را درمورد تفاوت انتقاد و اعتراض روشن کنیم.
راهکارهای مقابله با اضطراب اجتماعی و کمرویی را در این مجموعه صوتی یاد بگیرید؛
تا بتوانید شبکه ارتباطات اجتماعی خود را تحکیم کنید.
برای فهمیدن اهمیت این کشف، باید با مفهوم انعطافپذیری عصبی آشنا شویم. مغز ما همانند یک شهر بزرگ با میلیونها جاده (اتصالات عصبی) است. انعطافپذیری عصبی یعنی توانایی این شهر برای ساختن جادههای تازه یا تحول مسیر جادههای قدیمی بر پایه نیاز و ازمایش ها تازه.
اما چرا برخی لایهها ضخیمتر و برخی دیگر نازکتر خواهد شد؟ تیم تحقیق معتقد است جواب در همان اصل معروف «منفعت گیری کن یا از دست بده» (Use it or lose it) نهفته است.
مغز برای قوی ماندن، به چالشکشیدهشدن نیاز دارد. انجام کارهای تکراری، مغز را تنبل میکند. برای جوان نگه داشتن ذهن، باید به طور مداوم آن را با اطلاعات و تواناییهای تازه تغذیه کنید.
تازه ترین تحقیقات علمی به طور قطعی نشان دادهاند که سلامت مغز از سلامت بدن جدا نیست. ورزش کردن، به خصوص ورزشهای هوازی همانند پیادهروی سریع، دویدن و شنا، تأثیرات شگفتانگیزی بر مغز دارد:
انسان موجودی اجتماعی است و انزوای اجتماعی یکی از بزرگترین ریسکفاکتورها برای زوال عقل است. گفتگوهای عمیق و معنادار با دیگران، یک ورزش پیچیده برای مغز محسوب میبشود. این فعالیتها قسمتهای مربوط به زبان، حافظه، همدلی و حل قضیه را به طور همزمان فعال میکنند. برای جوان نگه داشتن ذهن، روابط اجتماعی خود را پرورش دهید. برای تحکیم روابط اجتماعی سپس از ۵۰ سالگی، چندین راهکار اثربخش وجود دارد.
مقداری نگرانی درمورد آینده طبیعی است، اما چطور بفهمیم که این نگرانی از کنترل خارج شده و به مشکل تبدیل شده است؟ اگر موارد زیر درمورد شما صدق میکند، به گمان زیادً بیشتر از حد دلواپس هستید:
هراس از آینده همیشه در «آینده» زندگی میکند. ذهنآگاهی (Mindfulness) هنر برگشت دادن دقت به «لحظه حال» است.
این تکنیک که توسط رواقیون باستان نیز منفعت گیری میشد، به جای فرار از هراس، شما را با آن روبرو میکند.
هراس از آینده، در هسته خود، هراس از «ندانستن» و «عدم قطعیت» است. ما از این که نمیدانیم چه اتفاقی خواهد افتاد، مضطرب میشویم. تعداد بسیاری از ما به نادرست تلاش میکنیم تا با پیشبینی کردن همه سناریوهای ممکن، آینده را کنترل کنیم، که این خود علتافزایش اضطراب میبشود. یک استراتژی زیاد مؤثرتر، افزایش توانایی برای «راحت بودن با عدم قطعیت» است.
در لحظات اوج اضطراب، ذهن ما به یک جمله ساده و قوی برای تمرکز نیاز دارد. یک «مانترا» یا جمله تأکیدی مختصر برای خود انتخاب کنید و هر زمان که موج نگرانی به سراغتان آمد، آن را به آرامی با خود تکرار کنید.
