مرزنجوش؛ خواص، زیان های و طریقه مصرف این گیاه معطر
مرزنجوش گیاه معطری است که به‌علت رایحه خوش همچون مرکبات و کاجش، منفعت گیری‌های تعداد بسیاری در آشپزخانه دارد. از برگ‌ها و روغن گرفته‌شده از این گیاه علفی بوته‌‌ای چندساله در غذاهای خاورمیانه‌ای و مدیترانه‌ای زیاد منفعت گیری می‌بشود، چراکه این گیاه در واقع بومی خاورمیانه و مناطق مدیترانه‌ای است. مرزنجوش خواص متعدد و منفعت گیری‌های فرد دیگر هم دارد که در این مقاله درمورد آنها برایتان نوشته‌ایم.
قیمت غذایی مرزنجوش
مرزنجوش مملو از منیزیم است. این ماده معدنی برای همه عملکردهای صحیح بدن مهم است. درضمن این گیاه حاوی مقدار بسیاری پتاسیم، الکترولیت‌ها و مواد معدنی مهم دیگر برای بدن است. این گیاه این چنین منبع خوبی از مواد مغذی فولات، ویتامین ای و ویتامین کاست.
قیمت غذایی ۱ قاشق غذاخوری مرزنجوش خشک (مقداری که طبق معمول برای طعم‌دهی به غذاها منفعت گیری می‌بشود) در این جدول نوشته شده است:
| ماده مغذی | مقدار |
| کالری | ۴ |
| پروتئین | ۰٫۲ گرم |
| چربی | ۰٫۱ گرم |
| کربوهیدرات | ۰٫۹ گرم |
| فیبر | ۰٫۶ گرم |
| ویتامین کا | ۹٫۳ میکروگرم (۱۲درصد نیاز روز) |
| آهن | ۱٫۲ میلی‌گرم (۷درصد نیاز روز) |
| منگنز | ۰٫۱ میلی‌گرم (۴درصد نیاز روز) |
| کلسیم | ۲۹٫۹ میلی‌گرم (۳درصد نیاز روز) |
| ویتامین ای | ۱۲۱ واحد بین‌المللی (۲درصد نیاز روز) |
خواص مرزنجوش
۱. نگه داری اعتدال هورمون‌ها
مرزنجوش اعتدال هورمونهای بدن، به‌اختصاصی هورمونهای زنانه، را نگه داری می‌کند. این چنین یکی از خواص مرزنجوش برای رحم بهبود علائم بیماری‌های سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و ناباروری است. محققان برای بازدید این ویژگی از تعدادی زن مبتلا به این بیماری‌ها خواستند به‌زمان ۱ ماه روزی ۲ بار دمنوش مرزنجوش مصرف کنند. در آخر آزمایش بیماری‌های این زنان تا حد بسیاری رفع شده می بود. درضمن حساسیت به انسولین آنها هم بهبود یافته و فعالیت هورمونهای غدد فوق‌کلیوی‌شان کمتر شده می بود.
۲. درمان اضطراب
گیاه مرزنجوش ویژگی‌های ضداضطرابی یا کاهنده اضطراب دارد و دقیقا به همین علت بخور مرزنجوش جهت افت اضطراب در افرادی می‌بشود که عادت به دندان قروچه دارند.
۳. اثرات ضدمیکروبی
مطابق تحقیقات، روغن مرزنجوش با طیف وسیعی از باکتری‌های عفونت‌زا مقابله می‌کند و برای درمان عفونت مجرای ادراری ناشی از باکتری ایی‌کولی سودمند است. درضمن این گیاه دشمن انگل‌ها، ویروس‌ها و عفونت‌های قارچی است.
۴. بهبود گوارش
گنجاندن ادویه مرزنجوش در غذا به هضم غذا پشتیبانی می‌کند. فقط بوی این گیاه غدد بزاقی را تحریک می‌کند و هضم اولیه غذا را که در دهان رخ می‌دهد بهبود می‌بخشد. محققان ترکیباتی در این گیاه اشکار کرده‌اند که اثرات ضدالتهابی و محافظتی معده دارند.
عرق مرزنجوش با تحریک حرکات لوله گوارشی در روده‌‌ها به حذف مواد زاید ناشی از هضم غذا پشتیبانی می‌کند. اگر دچار مشکلات گوارشی همانند تهوع، نفخ شکم، گرفتگی معده، اسهال یا یبوست هستید، روزانه مصرف یکی‌دو فنجان دمنوش مرزنجوش این مشکلات را افت می‌دهد.
۵. نگه داری سلامت قلب‌وعروق
مرزنجوش سرشار از آنتی‌اکسیدان است و این ترکیبات برای قلب‌وعروق و کل بدن مفیدند. از طرفی این گیاه با افت فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک و تحریک کارکرد سیستم عصبی پاراسمپاتیک جهت بازشدن رگ‌های بدن و جریان آسان خون و درنتیجه افت سختی خون می‌بشود.
۶. مسکن طبیعی
از دیگر خواص گیاه مرزنجوش افت درد است. این گیاه دردهای ناشی از سفت‌شدگی و انقباض‌های عضلانی و این چنین سردرد‌های تنشی را آرام می‌کند. به همین علت ماساژدرمانگران در ماساژ‌های خود از روغن یا لوسیون مرزنجوش منفعت گیری می‌کنند.
۷. پیشگیری از زخم معده
محققان در بازدید‌های خود دریافتند منفعت گیری از مقداری عرق مرزنجوش جلوی ترشح بیشتر از حد اسید (شیره) پایه معده و خروجی اسید را می‌گیرد. درضمن عرق این گیاه مخاط ازبین‌رفته دیواره معده (از علائم زخم معده) را ترمیم می‌کند.
۸. مرزنجوش و لاغری
از آنجایی که مقدار کالری و چربی مرزنجوش زیاد کم است، مصرف آن جهت چاقی نمی‌بشود. حتی بازدید‌ها خاصیت این گیاه برای افت وزن را اثبات کرده‌اند.
۹. بهبود کارکرد مغز
خواص مرزنجوش برای مغز زیاد است. این گیاه حاوی ترکیباتی است که برای کارکرد مغز مفیدند.
عوارض جانبی
هر گیاهی مزایا و عوارضی دارد و مرزنجوش هم از این قاعده مستثنا نیست. در صورت منفعت گیری نادرست از این گیاه، مشکلاتی برایتان تشکیل می‌بشود. منفعت گیری مقدار مقداری از این گیاه در غذاها به‌صورت ادویه یا مصرف مختصر‌زمان دارویی برای بزرگ‌سالان خطری ندارد و صدمه‌ای به بدن نمی‌زند، اما اگر از آن به زمان طویل به‌‌شکل دارویی منفعت گیری بشود، عوارض جانبی بسیاری خواهد داشت.
- منفعت گیری موضعی مرزنجوش روی پوست یا چشم‌ها پیشنهاد نمی‌بشود، چون این گیاه حساسیت‌زاست.
- اگر باردارید یا به نوزاد‌تان شیر می‌دهید، از مرزنجوش می‌توانید فقط به‌مقدار زیاد کم و آن هم به‌صورت ادویه در غذا منفعت گیری کنید. کودکان هم فقط می‌توانند از این گیاه به‌مقدار کم در غذا منفعت گیری کنند.
- اگر به پونه کوهی، ریحان، اسطوخودوس، نعناع یا هر عضو فرد دیگر از خانواده نعنائیان حساسیت دارید، گمان این که به این گیاه هم حساسیت داشته باشید زیاد زیاد است.
اگر به بیماری‌های زیر مبتلا هستید، پیش از مصرف مرزنجوش با پزشکتان مشورت کنید:
- اختلالات خون‌ریزی؛
- دیابت؛
- انسداد‌های دستگاه گوارش یا مجاری ادراری؛
- بیماری‌های ریوی همانند آسم؛
- زخم معده؛
- ضربان کند قلب؛
- صرع و تشنج.
این چنین حداقل ۲ هفته قبل از هر نوع جراحی باید مصرف مرزنجوش به‌صورت دارو را قطع کرده باشید.
نحوه مصرف مرزنجوش
به‌شکل‌های گوناگون، از قطره مرزنجوش گرفته تا روغن، دمنوش و ادویه آن در آشپزخانه و این چنین برای درمان برخی بیماری‌ها منفعت گیری می‌بشود.
۱. دمنوش مرزنجوش
برای تهیه دمنوش مرزنجوش برگ‌های مرزنجوش را حداقل ۳ دقیقه در آب جوش قرار دهید و آن را درست همانند چای معمولی دم کنید. سپس دمنوش آماده‌شده را با عسل و شیرین‌کننده دلخواه بنوشید.
۲. چاشنی غذا
مرزنجوش را همچون ادویه در غذاهای سبزیجاتی، گوشتی و انواع خورش‌ها و سس‌هایی که ماده مهم‌شان گوجه‌فرنگی است منفعت گیری کنید. برخی از کاربردهای این چاشنی در آشپزی عبارت‌اند از:
- طعم‌دار‌کردن لوبیاسبز؛
- بهبود طعم پنیر بز یا ریکوتا (پنیر گرفته‌شده از شیر گوسفند و گاو)؛
- آغشته‌کردن گل کلم به آن پیش از تفت‌دادن؛
- مرینیت (خواباندن) قارچ‌ها در روغن و مرزنجوش و دیگر ادویه‌ها؛
- مزه‌دار‌کردن گوشت گوسفند و گاو و مرغ.
۳. روغن مرزنجوش
روغن مرزنجوش هم منفعت گیری‌های بسیاری دارد. برای تهیه روغن و عصاره این گیاه برگ‌های خشک‌شده آن را درون دستگاه تقطیر می‌ریزند.
در مصر باستان از مرزنجوش و روغن آن برای درمان زخم‌ها و ضدعفونی‌کردن و این چنین نگهداری مواد غذایی منفعت گیری می‌شده است. یونانی‌های باستان هم معتقد بودند مرزنجوش نشاط‌آور است و به همین علت از آن در عروسی‌ها و این چنین عزاداری‌ها منفعت گیری می‌کردند. آنها علاوه‌بر منفعت گیری از روغن و اسانس مرزنجوش، گیاه تازه آن را در دسته‌‌گل یا حلقه گل جای می‌دادند.
فرق مرزنجوش تازه و خشک
مرزنجوش همانند دیگر گیاهان هم تازه و هم خشک در بازار وجود دارد و به هر دو شکل در غذاها منفعت گیری می‌بشود. این چنین می‌توانید بذر مرزنجوش را از فروشگاه‌های محصولات کشاورزی بخرید و آن را خودتان بکارید و آماده کنید.
اگرچه مرزنجوش خشک هم سودمند است، تازه آن مقدار بیشتری ویتامین و مواد معدنی دارد. درضمن گیاهان خشک به علت این که محتوای آب خود را از دست داده‌اند، قوت بیشتری از گیاهان تازه دارند. به این علت موقع منفعت گیری از مرزنجوش خشک در غذا، به‌ازای ۱ قاشق غذاخوری مرزنجوش تازه باید ۱ قاشق چای‌خوری مرزنجوش خشک منفعت گیری کنید.
مرزنجوش خشک را می‌توان با خیال راحت در دمای اتاق به‌زمان طویل نگهداری کرد، اما مرزنجوش تازه را باید حتما در یخچال و هوای خنک نگه داشت. پیش از مصرف مرزنجوش تازه، حتما ساقه‌های آن را جدا و از برگ‌های مرزنجوش منفعت گیری کنید.
بهترین جانشین‌های مرزنجوش
اگر ادویه مرزنجوش در دسترستان نیست، می‌توانید به‌جایش از گیاهانی چون پونه کوهی، آویشن و ریحان منفعت گیری کنید.
- پونه کوهی: پونه کوهی زیاد همانند مرزنجوش است، اما طعم نیرومندتری دارد. به این علت باید دو‌سوم تا سه‌چهارم مقدار مرزنجوش از پونه کوهی منفعت گیری کنید.
- آویشن: آویشن هم جانشین مناسبی است، اما طعم ملایم‌تری دارد. برگ‌های آویشن از مرزنجوش کوچک‌تر و تیره‌ترند و امکان پذیر ظاهر غذا را مقداری تحول دهند، اما طعم غذا را زیاد عوض نمی‌کنند.
- ریحان: ریحانهم جایگزینی مناسب است، اما طعم این گیاه به‌اندازه مرزنجوش قوی نیست و موقع منفعت گیری باید از آن بیشتر از مرزنجوش به غذا اضافه کنید. بهتر است اندک‌اندک از این گیاه به غذا اضافه کنید تا فهمید اندازه مناسب آن شوید.
کلام آخر
مرزنجوش گیاهی بسیار است که به‌خاطر خواص متعددش به‌روشهای گوناگون منفعت گیری می‌بشود و می‌گویند برای تسکین و بهبود بیماری‌هایی چون استرس، تنش عصبی، اضطراب، کشیدگی‌های ماهیچه‌ای، سختی خون بالا، بیماری‌های قلبی و دردها سودمند است.
تابه‌حال از این گیاه برای آشپزی یا درمان بیماری منفعت گیری کرده‌اید؟ خوشحال می‌شویم تجارب خود را با ما هم در بین بگذارید.
راه‌حل‌هایی برای این که هم قشنگ بمانیم هم سالم