برچسب: بیماری تنفسی

شیرین گفتن (Licorice) گیاهی دارویی با ریشه‌هایی زیاد شیرین است که قرن‌ها در طب سنتی منفعت گیری می‌بشود. اما شیرین گفتن برای چی خوبه؟ عمده شهرت و خواص ریشه شیرین گفتن به علت تأثیرات دیدنی آن بر مشکلات گوارشی (همانند زخم معده و رفلاکس)، تسکین گلودرد و سرفه، و پشتیبانی به سلامت پوست است. این گیاه منبع خوبی از ویتامین‌های B و E و مواد معدنی همانند پتاسیم و منیزیم است.

در این مقاله، شما را با با اهمیت ترین خواص شیرین گفتن، اشکال گوناگون مصرف (پودر، چوب، و DGL)، مقدار مجاز، و از آن مهم‌تر، عوارض جانبی و موارد احتیاطی آن آشنا می‌کنیم.

شیرین گفتن چیست؟

شیرین گفتن که به آن ریشه‌ی شیرین نیز می‌گویند، گیاهی چوبی و چندساله است که تا نزدیک به ۱ تا ۲ متر رشد می‌کند. ریشه‌های بلند و پرچین شیرین گفتن به‌صورت افقی و زیر زمین پخش خواهد شد. از ریشه‌ی شیرین گفتن زیاد تر به‌گفتن شیرین‌کننده در آب‌نبات و نوشیدنی‌ها منفعت گیری می‌بشود. علاوه‌بر منفعت گیری از شیرین گفتن در خوراکی‌ها، این گیاه به‌علت خواص درمانی گوناگون خود و افزایش طول عمر و سلامتی از زمان‌های باستان مورد دقت قرار گرفته است.

با گذشت زمان خواص شیرین گفتن برای سلامتی زیاد تر در جامعه‌ی پزشکی پذیرفته می‌بشود. یقیناً باید دقت داشته باشید که در پژوهش‌های پزشکی تا این مدت برخی از خواص شیرین گفتن برای سلامتی اثبات نشده است. شیرین گفتن به شکل‌های بسیاری در دسترس است، همانند شیرین گفتن حاوی «گلیسیریزین» (glycyrrhizin) و شیرین گفتن «گلیسیریزین» زدایی‌شده‌ (DGL، deglycyrrhizinated licorice).

تاریخچه‌ی شیرین گفتن

شیرین گفتن ریشه‌ی گیاهی است که «Glycyrrhiza glabra» نام دارد که در فارسی به آن «مَهْک» حرف های می‌بشود. این گیاه بومی اروپا و آسیاست و در این مناطق در دسته‌ی علف‌ها طبقه‌بندی می‌بشود. مصریان باستان عاشق ریشه‌ی شیرین گفتن بودند. آنها از چای ریشه‌ی شیرین گفتن به‌گفتن درمانی برای همه‌ی دردها منفعت گیری می‌کردند. بعدها شیرین گفتن داخل چین شد و به گیاه مهمی در طب سنتی چین تبدیل شد.

خواص شیرین گفتن برای سلامتی

۱. درمان آفت یا زخم‌های دهانی

شیرین گفتن در درمان آفت‌های دهانی (زخم‌های کوچک، دردناک و غیرمسری داخل دهان و لثه) مؤثر است.

مطالعات مشخص می کند عصاره‌ی آن، درد و التهاب را به طور قابل توجهی افت می‌دهد. مواد سودمند حاضر در شیرین گفتن با تحریک مکانیسم دفاعی بدن، روال بهبودی را تسریع می‌کنند.

۲. حفاظت از کبد

مطالعات انجام شده نتایج امیدبخشی را درمورد خواص شیرین گفتن در حفاظت از کبد نشان داده است. شیرین گفتن حاوی «گلیسیریزین» است که با افت مقدار سمّیت در درمان بیماری های کبد مؤثر است و به تثبیت حالت عملکردی طبیعی کبد پشتیبانی می‌کند. مطالعه‌ی تحقیقاتی فرد دیگر شواهدی را اراعه داده است که مشخص می کند «فلاونوئیدِ ازوئگوئتیدین» حاضر در شیرین گفتن از خواص آنتی اکسیدانی و مهارکنندگی برخوردار است که به حفاظت از سلول‌های کبدی دربرابر چربی بالا، صدمات ناشی از رژیم غذایی و صدمه تشکیل شده توسط استرس «اکسیداتیو» پشتیبانی می‌کند.

۳. درمان اختلالات معده

ریشه‌ی شیرین گفتن برای تسکین مشکلات گوارشی همانند مسمومیت غذایی، زخم معده و سوزش سردل منفعت گیری می‌بشود. عصاره‌ی آن با تسریع بهبود پوشش داخلی معده، به برقراری اعتدال آن پشتیبانی می‌کند.

این خاصیت به‌علت وجود «اسید گلیسیریزیک» است که خواص ضدالتهابی و تحکیم‌کننده سیستم ایمنی دارد. این اسید این چنین می‌تواند باکتری هلیکوباکترپیلوری (H. pylori) را مهار کند.

پژوهش‌ها مشخص می کند DGL (شکل سالم‌تر و قابل مصرف طویل مدت شیرین گفتن) نیز نشانه‌های بیماری‌هایی چون زخم معده، سوزش سردل و التهاب معده را بهبود می‌بخشد.

۴. افت استرس

استرس طویل‌زمان و تشکیل همیشگی آدرنالین و کورتیزول درطول زمان، غدد فوق کلیوی را خسته می‌کند. شیرین گفتن می‌تواند به غدد فوق‌کلیوی مقداری استراحت بدهد. عصاره‌ی ریشه‌ی شیرین گفتن غدد فوق کلیوی را تحریک می‌کند و جهت می‌بشود که مقدار هورمون کورتیزول در بدن در سطح سالمی قرار داشته باشد.

۵. درمان رماتیسم مفاصل

عصاره‌ی شیرین گفتن دارای خواص سودمند برای درمان التهاب است و اثرگذاری آن در درمان رماتیسم مفاصل ثابت شده است. پژوهش‌ها نشان داده است که شیرین گفتن می‌تواند در افت سطح «سیتوکین‌ها» (cytokin، که جهت التهاب خواهد شد) و رهایی از درد و تورم سودمند باشد.

۶. رفع‌کردن علائم یائسگی و سندروم پیش از قاعدگی

ریشه‌ی شیرین گفتن در تسکین نشانه‌های یائسگی و سندروم پیش از قاعدگی (PMS) مؤثر است.

این گیاه سرشار از «ایزوفلاون‌» (نوعی فیتواستروژن) است که به نگه داری اعتدال استروژن و پروژسترون پشتیبانی می‌کند. مطالعات، اثربخشی آن را در افت گرگرفتگی شبانه و بهبود سلامت جسمی و روانی زنان یائسه قبول کرده‌اند.

شیرین گفتن این چنین با پشتیبانی به افزایش سطح پروژسترون، به تسکین گرفتگی و ناراحتی‌های دوران قاعدگی پشتیبانی می‌کند. علاوه بر این، با جلوگیری از تاثییر هورمون «آلدوسترون»، در از بین بردن مشکل تجمع مایعات در بدن نیز مؤثر است.

۷. پیشگیری از سرطان

شیرین گفتن دارای اثرات «پیشگیری شیمیایی» و ضدتوموری است و در طب چینی برای درمان سرطان به کار می‌رود.

این گیاه رشد سلول‌های سرطان سینه را مهار کرده و (از طریق آپوپتوز) به جلوگیری از سرطان روده بزرگ پشتیبانی می‌کند. این چنین در درمان پروستاتیت و سرطان پروستات سودمند بوده و سمّیت ناشی از شیمی‌درمانی را افت می‌دهد.

احتیاط: بیماران تحت درمان با «سیس‌پلاتین» باید از مصرف آن پرهیز کنند.

۸. پشتیبانی به درمان سندروم خستگی مزمن

۹. تحکیم سیستم ایمنی بدن

شیرین گفتن جهت بهبود مکانیسم دفاعی بدن می‌بشود. این گیاه در بالابردن سطح «اینترفرون» (interferon) نیز مؤثر است. «اینترفرون» عاملی ضدویروسی است که همراه با «اسید گلیسیریزیک»، فعالیت سلول‌های ایمنی بدن را تحریک می‌کند و به مقابله با ویروس‌ها و باکتری‌های عفونی همانند آنفولانزای A پشتیبانی می‌کند.

۱۰. درمان بیماری سل

مطالعات نشان داده است که شیرین گفتن در درمان بیماری سل ریوی مؤثر است و به افت طول دوره‌ی درمان آن نیز پشتیبانی می‌کند. فعالیت ضدمیکوباکتری و ضدمیکروبی مواد حاضر در شیرین گفتن در درمان عفونت‌های ریوی مؤثر می باشند و این گیاه را به عامل ضدسل اثربخشی تبدیل می‌کنند.

۱۱. درمان عفونت‌ها

ریشه‌ی شیرین گفتن دارای آنتی‌اکسیدان‌هایی است که در نگه داری کلسترول در سطح سالم مؤثر می باشند. «فلاونوئیدِ گلابریدین» همراه با دیگر مواد سودمند حاضر در شیرین گفتن تاثییر مفیدی در جلوگیری از تجمع «لیپوپروتئین» کم‌چگالی یا کلسترول LDL دارد و به افت خطر ابتلابه بیماری‌هایی همانند «آترواسکلروز» پشتیبانی می‌کند.

۱۳. رفع‌کردن اختلالات تنفسی و تمیزکردن سیستم تنفسی

۱۴. درمان بیماری‌های ناشی از آلودگی به ویروس HIV

شیرین گفتن در درمان بیماری‌های مرتبط با ویروس ایدز مؤثر است. مطالعات نشان داده است که «گلیسیریزین» حاضر در ریشه‌ی شیرین گفتن با پشتیبانی به تشکیل «بتا کموکاین‌ها» (beta-chemokine) جهت مهار تکثیر ویروس آلوده‌کننده می‌بشود. شیرین گفتن به جلوگیری از تخریب گلبول‌های سفید خون توسط ویروس HIV پشتیبانی و مکانیسم ایمنی بدن را تحکیم می‌کند.

۱۵. پشتیبانی به سم‌زدایی بدن

شیرین گفتن دارای ویژگی‌های ملین است و در سم‌زدایی روده‌ی بزرگ و خون مؤثر است. مطالعات پژوهشی نشان داده است که ماده‌ی dehydroglyasperin حاضر در عصاره‌ی شیرین گفتن در تحریک سم‌زدایی فاز ۲ و آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی سودمند است که در دفع مواد زائد سمّی و خطرناک از بدن نقش دارند.

۱۶. افزایش باروری زنان

چای شیرین گفتن در درمان مشکلات باروری زنان که ناشی از بی‌نظمی‌های هورمونی همانند سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است، مؤثر است.

این گیاه با تنظیم ترشح استروژن، به طبیعی‌سازی قاعدگی‌های نامنظم و منظم‌شدن تخمک‌گذاری پشتیبانی کرده و به لقاح و رشد جنین پشتیبانی می‌رساند.

مطالعات مشخص می کند شیرین گفتن سطح تستوسترون سرمی در زنان را افت می‌دهد؛ این ویژگی، آن را به گزینه‌ای مؤثر برای درمان PCOS و «هیرسوتیسم» (افزایش موهای زائد) تبدیل می‌کند.

۱۷. درمان چاقی

عصاره‌ی شیرین گفتن در جلوگیری از چاقی نیز مؤثر است. کارکرد ضدچاقی روغن «فلاونوئید» حاضر در شیرین گفتن، افت قابل‌توجهی را در بافت چربی شکم و سطح تری‌گلیسیرید بدن نشان داده است.

۱۸. مراقبت از پوست

شیرین گفتن التیام‌دهنده‌ی مؤثری برای بیماری‌های پوستی همانند اگزما، «پسوریازیس» و بیماری پای ورزشکاران (عفونت قارچی) است.

به‌علت خواص ضدباکتریایی، ژل‌های موضعی آن برای درمان اگزما پیشنهاد می‌بشود. این چنین منفعت گیری موضعی از عصاره‌ی آن به تسکین تورم و خارش ناشی از بیماری‌های پوستی پشتیبانی می‌کند.

عصاره‌ی شیرین گفتن خاصیت روشن‌کنندگی پوست دارد، از «اریتمای» (سرخ شدن پوست) ناشی از اشعه ماوراء بنفش محافظت کرده، التهاب را افت می‌دهد و قرمزی پوست صورت را بهبود می‌بخشد.

۱۹. درمان هپاتیت

شیرین گفتن در درمان ویروس هپاتیت B مزمن نیز مؤثر است. شیرین گفتن به سرکوب ترشح آنتی‌ژن هپاتیت B پشتیبانی می‌کند و کارایی و کارکرد کبد را بهبود می‌دهد.

۲۰. درمان زخم معده یا پپتیک

بر پایه مطالعات تحقیقاتی گوناگون، شیرین گفتن گلیسیریزین زدایی‌شده‌ (فاقد اسید گلیسیریزیک) در درمان زخم معده مؤثر است. بر پایه این مطالعات عصاره‌ی شیرین گفتن روی زخم‌های پپتیک اثرات درمانی دارد، بدون این که هیچ‌گونه عوارض جانبی همانند تورم، عدم اعتدال الکترولیت، سختی خون بالا یا افزایش وزن را در افراد مورد آزمایش تشکیل کند.

۲۱. مراقبت از موها

شیرین گفتن با افت ترشح چربی و جلوگیری از تشکیل شوره‌ی سر در نگه داری موهای سالم مؤثر است. شیرین گفتن به مهار افزایش هورمون «دی‌‌هیدروتستوسترون» پشتیبانی و رشد موها را تحریک می‌کند.

۲۲. افت افسردگی

در مطالعات شواهدی به دست آمده است که مشخص می کند ترکیبات شیرین گفتن در مقابله با افسردگیِ قبل و سپس از یائسگی در زنان مؤثر است. شیرین گفتن دارای موادمعدنی الزامی همانند منیزیم، کلسیم و بتاکاروتن و این چنین فلاونوئیدهای مفیدی است که به مقابله با افسردگی پشتیبانی می‌کنند.

۲۳. پشتیبانی به سلامت دهان و دندان

شیرین گفتن در درمان اختلالات عصبی همانند فلج بل (Bell’s palsy، بیماری‌ای که در آن عضلات صورت به‌صورت ناگهانی و موقتی فلج خواهد شد) و بیماری لایم مؤثر است. شیرین گفتن به جلوگیری از جریان غیرارادی اشک و دیگر مشکلات عصبی همانند فلج در بیماران مبتلابه فلج بل پشتیبانی می‌کند.

۲۵. افزایش سلامت قلب و عروق

ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی عصاره‌ی شیرین گفتن در جلوگیری از استرس قلبی‌-عروقی در بیماران دیابتی مؤثر است. «فلاونوئید گلابریدین» که در ریشه‌ی شیرین گفتن وجود دارد به محافظت از عروق در شرایط بالا رفتن سطح گلوکز پشتیبانی می‌کند، از راه اندازی پلاک در شریان‌ها جلوگیری می‌کند و جریان بدون وقفه‌ی خون را در بیماران دیابتی تشکیل می‌کند.

۲۶. بهبود کارکرد شناختی

مطالعات شواهدی را پیدا کرده است که نشان‌دهنده‌ی تاثییر «گلابریدین» (از ترکیبات حاضر در عصاره‌ی شیرین گفتن) در محافظت از نورون‌ها در بیماران دیابتی است. «گلابریدین» به جلوگیری از اختلالات شناختی پشتیبانی می‌کند و در بهبود عملکردهای یادگیری و حافظه در بیماران دیابتی مؤثر است. «آمورفروتین» (amorfrutins) حاضر در شیرین گفتن دارای اثرات ضد دیابت و ضدالتهابی است که به افت قند خون، جلوگیری از تشکیل مقاومت به انسولین و پیشگیری از ابتلابه دیابت نوع ۲ پشتیبانی می‌کند.

۲۷. جلوگیری از نفروپاتی دیابتی

مطالعات نشان داده است که شیرین گفتن بوداده، در درمان «نفروپاتی» دیابتی مؤثر است. در «نفروپاتی» دیابتی کلیه‌ها درنتیجه‌ی دیابت طویل‌زمان صدمه می‌بینند. تاثییر مهارکنندگی شیرین گفتن به جلوگیری و درمان علائمی همانند «گلومرولواسکلروز» (glomerulosclerosis) که می‌تواند منجربه «نفروپاتی» دیابتی ناشی از دیابت طویل‌زمان بشود، پشتیبانی می‌کند.

مقدار مصرف و اشکال گوناگون شیرین گفتن

منفعت گیری از شیرین گفتن در آشپزی و صنعت

شیرین گفتن از زمان‌های باستان به‌گفتن ماده‌ای طعم‌دهنده در محصولات شیرینی‌پزی همانند شیرینی‌ها و آب‌نبات‌ها مورد منفعت گیری قرار گرفته است. از شیرین گفتن در صنعت دخانیات و تشکیل سیگار و ترکیبات دخانیاتی نیز به‌طور گسترده‌ای منفعت گیری می‌بشود. در محصولات دخانیاتی از شیرین گفتن به‌گفتن بهبوددهنده‌ی بو و کنترل‌کننده‌ی رطوبت منفعت گیری می‌بشود. به‌علت خاصیت کف‌کنندگی شیرین گفتن در نوشیدنی‌ها نیز به‌طور گسترده‌ای از آن منفعت گیری می‌بشود.

موارد احتیاطی و عوارض جانبی منفعت گیری از شیرین گفتن

شیرین گفتن حاوی «اسید گلیسیریزیک» است که در برخی موارد می‌تواند منجربه ابراز عوارض جانبی بشود. این عوارض شامل خستگی جسمی، بی‌نظمی‌های قاعدگی، تورم و اختلالات کلیوی است. یقیناً شیرین گفتنِ فاقد «اسید گلیسیریزیک» (که به آن شیرین گفتن گلیسیریزین زدایی‌شده‌ نیز حرف های می‌بشود) عوارض جانبی کمتری دارد.

• تجمع مایعات (fluid retention) و اختلالات متابولیسمی: در برخی مطالعات افرادی که مقدار بسیاری ریشه‌ی شیرین گفتن را در دوره‌ای دوهفته‌ای مصرف کردند، دچار تجمع مایعات و اختلالات متابولیسمی شدند.
• فشارخون بالا و اختلالات قلبی: شیرین گفتن می‌تواند در برخی افراد منجربه سختی خون بالا و عوارض قلبی همانند آریتمی قلبی و نارسایی احتقانی قلب بشود. افرادی که دچار سختی خون بالا یا اختلالات قلبی می باشند، باید درمورد مصرف شیرین گفتن بااحتیاط عمل کنند. کودکان زیر ۱۰ سال بعد از مصرف بیش‌ازحد شیرین گفتن به‌ علت فشارخون بالا بستری شده‌اند.
• مشکلات هورمونی: شیرین گفتن اثری استروژنی در بدن دارد و می‌تواند مشکلات و بیماری‌های حساس به هورمون همانند سرطان پستان، فیبروئیدهای رحمی (توده‌های غیرسرطانی و خوش‌خیمی که در ناحیه‌ی رحم رشد می‌کنند) و سرطان تخمدان را بدتر کند.
• بارداری و شیردهی: مصرف بیش‌ازحد شیرین گفتن در طول دوران بارداری پیشنهاد نمی‌بشود، چون امکان پذیر منجربه عوارض مرگباری همانند زایمان زودرس یا سقط جنین بشود. سازمان غذا و داروی آمریکا به زنان باردار و شیرده پیشنهاد کرده است که از مصرف همه اشکال شیرین گفتن پرهیز کنند.
• عوارض جنسی: شیرین گفتن می‌تواند بر سطح هورمون تستوسترون در مردان تاثییر بگذارد و میل جنسی آنها را افت دهد.
• تداخلات دارویی: امکان پذیر که شیرین گفتن با داروهای «دیورتیک» (ادرارآور) تداخل اشکار کند.
• هیپوکالمی (Hypokalemia): مصرف بیش‌ازحد عصاره‌ی ریشه‌ی شیرین گفتن یا تداخل آن با داروهایی که مقدار پتاسیم در بدن را افت خواهند داد، جهت پایین‌آمدن سطح پتاسیم بدن به میزانی خطرناک و ضعف عضلانی می‌بشود. این حالت «هیپوکالمی» (hypokalemia) نام دارد. سطح زیاد پایین پتاسیم جهت ابراز مشکلاتی در اعصاب می‌بشود که می‌تواند منجربه عوارض عضلانی همانند «هیپرتونی» (hypertonia) بشود.
• کورتیکواستروئیدها (یا کورتون، Corticosteroids): بعضی اوقات شیرین گفتن با «کورتیکواستروئید»هایی همانند «پردنیزون» (prednisone) تداخل اشکار می‌کند و بر سطح هورمون کورتیزول (که مسئول کنترل استرس در بدن است) تاثییر می‌گذارد.

کلام آخر

شیرین گفتن گیاهی است که از شکر هم شیرین‌تر و یقیناً سالم‌تر است!

شیرین گفتن از درمان‌های قدیمی و یکی از گیاهان دارویی‌ای است که به‌طور گسترده مورد منفعت گیری و مطالعه قرار گرفته است. شیرین گفتن به‌علت ویژگی‌های ضدباکتریایی خود در پشتیبانی به مقابله با بوی بدن مؤثر است و از آن به‌گفتن عامل روان‌کننده در تنقیه یا اماله (enema، فروکردن آب یا هر مایع فرد دیگر به داخل روده‌ی بزرگ برای پاک‌کردن آن) نیز منفعت گیری می‌بشود. شیرین گفتن در افت لکه‌های پیری و درمان آلرژی‌ها، «تاندونیت» (tendonitis، التهاب تاندون همراه‌با پارگی‌های میکروسکوپی)، «بورسیت» (bursitis، التهاب بورس؛ بورس‌ها کیسه‌های حاوی مایع سینوویال در اطراف مفاصل می باشند که علتکاهش اصطکاک بین ساختارهای مجاور خود خواهد شد) و سمّیت ناشی از موادغذایی یا موادشیمیایی مؤثر است. شیرین گفتن (درصورت منفعت گیری در حد اعتدال) جهت تحکیم اثرات دیگر گیاهان دارویی می‌بشود و به القا حس اسایش و سلامتی پشتیبانی می‌کند.

به‌طور خلاصه مزایا سلامتی شیرین گفتن شامل تسکین آفت دهان، اختلالات معده، بیماری‌های تنفسی، سندروم پیش از قاعدگی، زخم معده و مشکلات یائسگی است. شیرین گفتن در مبارزه با انواع گوناگون عفونت همانند تبخال، HIV، هپاتیت و زونا نیز سودمند است. به‌علاوه شیرین گفتن در درمان رماتیسم مفاصل، دیابت، سرطان، سندروم خستگی مزمن، بیماری سل، اختلالات عصبی، مشکلات باروری زنان و چاقی مؤثر است و به پایین نگه‌داشتن سطح کلسترول خون نیز پشتیبانی می‌کند. عصاره‌ی شیرین گفتن حاوی فیتواستروژن‌ها است که در سم‌زدایی، سلامت پوست و مو، سلامت دندان ها و سیستم ایمنی بدن مؤثر می باشند. به‌علاوه شیرین گفتن به درمان افسردگی نیز پشتیبانی می‌کند.

راه‌حل‌هایی برای این که هم قشنگ بمانیم هم سالم

گیاه گزنه طبق معمول در عطاری‌ها یافت می‌بشود. این گیاه سرشار از ویتامین ها و املاح معدنی همچون ویتامین D و کربوهیدرات و این چنین پروتئین و اسیدآمینه زیاد است. مطالعاتی در عرصه خواص گیاه گزنه و چای گزنه برای مراقبت از پوست، درمان درد مفاصل و سلامت قلب انجام شده است. در این مقاله با چطور همراه باشید تا شما را با خواص گزنه این گیاه پرخاصیت سرشار از انواع ویتامین ها آشنا کنیم.

گیاه گزنه چیست؟

گیاه گزنه که با نام علمی اورتیکا دیوئیکا (Urtica dioica) شناخته می‌بشود، یکی از ۶ زیرگونه‌ی خانواده‌ی اورتیکا (Urtica) است. پراکندگی گزنه در برخی مناطق همانند آفریقا، اروپا، آسیا و شمال آمریکا زیاد زیاد است. برگ‌ها و ریشه‌ی گیاه گزنه خواص دارویی متغیری دارند. ریشه‌ی گزنه را می‌توان به‌صورت قرص، چای، شربت، عصاره و کپسول منفعت گیری کرد.

در برخی فرهنگ‌ها، از گزنه در پخت سوپ یا تهیه‌ی پنیر منفعت گیری می‌کنند تا قولهای غذایی سالم‌تری داشته باشند. برگ گزنه طبق معمول به‌گفتن چای دم می‌بشود که تعداد بسیاری از مواد سودمند الزامی را در خود جای داده است. از عصاره‌ی روغن این گیاه می‌توان برای درمان‌های موضعی منفعت گیری کرد. اما از آنجا که روغن گزنه زیاد قوی است، آن را با روغن‌های حاملی (carrier oils) همانند روغن بادام شیرین، روغن زیتون و امثال آن ترکیب کنید تا رقیق بشود.

طول این گیاه نسبتا مختصر است و ارتفاع آن به‌ندرت از ۱ متر و ۵۰ سانتی‌متر زیاد تر می‌بشود. برگ و ساقه‌ی گزنه در برخی از زیرگونه‌ها کرک‌های بلندی دارند که درصورتی که آن را لمس کنید مجموعه‌ای از مواد شیمیایی شامل هیستامین، فورمیک‌اسید، سروتونین و استیل‌کولین را به بدن‌تان منتقل می‌کنند. این مواد جهت تحریک و تشکیل حس ناراحتی در پوست خواهد شد، به‌ همین‌ علت این گونه به‌گفتن علف سوزش‌آور یا گزنه‌ی سوزش‌آور هم معروف است.

بااین‌حال اگر ساقه یا برگ‌های این گیاه را بجوشانید یا عصاره‌ی آن را استخراج کنید، مواد گزنده‌ی آن از بین می‌روال و می‌توانید از مزایای واقعی آن منفعت‌مند شوید.

احتمالا افرادی که برگ‌های تند و گزنده‌ی این گیاه گلدار علفی را برداشت می‌کنند اذیت شوند، اما برای هزاران نفری که در سراسر دنیا از گزنه برای درمان انواع بیماری‌ها منفعت گیری می‌کنند، زیاد پُرفایده است.

حتی شما می‌توانید از برگ گیاه گزنه در انواع دستورهای آشپزی منفعت گیری کنید یا برگ‌های آن را همانند اسفناج و جعفری بجوشانید و مصرف کنید.

گیاه گزنه به طور خلاصه دارای خواص درمانی زیر است:

• خواص ضدالتهابی و تسکین درد
• تحکیم سیستم ایمنی
• بهبود سلامت پوست و مو
• پشتیبانی به درمان آلرژی‌ها
• تنظیم قند خون
• بهبود کارکرد دستگاه گوارش
• درمان برخی بیماری‌های پوستی
• خواص ضد باکتریایی و ضد قارچی

در ادامه این متن به بازدید کامل تر و دقیق تر این گیاه خواهیم پرداخت.

خواص گیاه گزنه و چای گزنه

۱. سم‌زدایی از بدن

وجود انواع مواد مغذی سودمند در گیاه گزنه جهت می‌بشود تا این گیاه به یک سم‌زدای ایده‌آل برای بدن تبدیل بشود و آن را به‌گفتن گیاهی بشناسند که به‌طور کامل بدن را از مواد سمی پاکسازی می‌کند. به حرف های‌ی مجله‌ی اتنوفارماکولوژی (Ethnopharmacology)، گیاه گزنه به‌علت خاصیت ادرارآوری (مُدِر بودن) جهت می‌بشود تا مواد سمی خنثی‌شده‌ در بدن به‌شدت دفع شوند. این گیاه پشتیبانی می‌کند تا مواد مغذی به‌خوبی در روده جذب شوند و روال هضم به‌آرامی انجام بشود، به این علت از انباشت مواد سمی خطرناک جلوگیری می‌کند. این چنین با تحریک دستگاه لنفاوی در بدن پشتیبانی می‌کند تا بدن از شر مواد سمی حاضر در کلیه خلاص بشود.

۲. پشتیبانی به بارداری

زیاد تر به خانم‌هایی که زایمان دردناکی دارند چای گزنه نظر می‌بشود. از آنجا که گزنه در انعقاد خون نقش دارد، از خونریزی زیاد در این افراد جلوگیری می‌کند. علاوه‌بر این در تحریک تشکیل شیر و شیردهی راحت‌تر مؤثر است. در یکی از مطالعات، از گیاه گزنه به‌گفتن گیاهی دارویی برای بارداری و زایمان نام برده شده است.

۳. افزایش سلامت زنان

یکی از با اهمیت ترین خواص گزنه پشتیبانی به سلامت زنان است. این گیاه می‌تواند علائم پیش از قاعدگیِ دردناکی همانند گرفتگی و نفخ شکم را افت دهد. این چنین به‌علت تشکیل انقباض در عروق می‌تواند خونریزی دوران قاعدگی را کم کند. این گیاه حالت‌های گذار را برای خانم‌هایی که در معرض یائسگی می باشند راحت‌تر می‌کند و به‌گفتن ماده‌ای نیروبخش عمل می‌نماید، به این علت تغییرات هورمونی در این دوره ازردهکننده نخواهد می بود

۴. بهبود سیستم گردش خون

ترکیب ویتامین C و آهن حاضر در گزنه آن‌ را به یک محرک مناسب برای تشکیل سلول‌های قرمز تبدیل کرده است. ویتامین C جذب آهن در روده را افزایش می‌دهد و آهن یکی از ترکیبات مهم هموگلوبین است. با افزایش تعداد گلبول قرمز (RBC) و افزایش گردش خون، زخم‌ها سریع تر بهبود می‌یابند و اندام‌های بدن اکسیژن الزامی برای تحکیم سطح انرژی را راحت‌تر دریافت می‌کنند. به‌ همین‌ علت گزنه زیاد تر برای از بین بردن خستگی یا نوعی کم خونی که با ضعف عمومی عضلات، خستگی، مشکلات شناختی و سردرد تشخیص داده می‌بشود، پیشنهاد می‌بشود.

۵. تحکیم سلامت کلیه و مجاری ادراری

گزنه به‌گفتن دارویی طبیعی برای درمان عفونت ادراری و جلوگیری از راه اندازی سنگ کلیه منفعت گیری می‌بشود. این چنین گیاه گزنه ماهیت کلیوی دارد، به این معنی که به شکستن سنگ کلیه و سنگ کیسه صفرا پشتیبانی می‌کند. بر پایه تحقیقی که در سال ۲۰۱۴ انجام شد، گیاه گزنه ساخت بلور‌های اگزالات کلسیم در کلیه‌ها را افت می‌دهد. این بلور‌ها در راه اندازی انواع سنگ‌های کلیه نقش دارند.

این ویژگی گزنه از بدتر شدن شرایط دردناک جلوگیری می‌کند یا نیاز به دفع سنگ یا برداشتن سنگ با جراحی را از بین می‌برد. این چنین گزنه به‌گفتن ماده‌ای مُدِر به دفع سریع مواد سمی از بدن پشتیبانی می‌کند. به این علت از عفونت مثانه و احتباس مایع اضافی (اِدِم) جلوگیری می‌کند. علاوه‌بر این، مطالعات نشان داده‌اند که گزنه مانع از التهاب مجاری ادراری می‌بشود.

۶. ویژگی ضدالتهابی

ویژگی محرک گزنه جهت می‌بشود که برای درمان انواع التهابات مؤثر باشد. یکی از مطالعاتی که در آلمان انجام شد، نشان داد که گیاه گزنه می‌تواند آرتریت روماتوئید و درد مزمن عضلانی را درمان کند. علاوه‌بر این چای گزنه یا مکمل گیاهی آن می‌توانند جهت درمان نقرس شوند.

۷. تحکیم استخوان

چای گزنه مقدار بسیاری از کلسیم، منیزیم و آهن موردنیاز استخوان را فراهم می‌کند. این چنین دارای مقدار بسیاری ویتامین D و ویتامین K است که به جذب کلسیم پشتیبانی می‌کنند. همان گونه که می‌دانید کلسیم برای نگه داری تراکم و تحکیم استخوان ملزوم است. از طرفی منیزیمی که در استخوان ذخیره شده است، از استخوان دربرابر کشش حمایتمی‌کند و جهت جذب کلسیم می‌بشود. افت منیزیم با پوکی استخوان در ربط است. پوکی استخوان نوعی بیماری مزمن است که جهت ضعف و شکنندگی استخوان می‌بشود. این چنین افتآهن جهت از دست رفتن استخوان می‌بشود.

احتمالا نام عنصر بور (boron) به گوش‌تان نخورده باشد، اما باید بدانید که یکی از مواد مهم حاضر در گزنه بور است. بور جهت نگه داری محتوای کلسیم حاضر در استخوان می‌بشود. به این علت مصرف گزنه می‌تواند به آهسته شدن اغاز پوکی استخوان (استئوپورز) پشتیبانی کند.

وقتی که این ویژگی را با ویژگی تنظیم هورمون درکنار هم قرار دهید، فهمید می‌شوید که گزنه به تنظیم سلامت استخوان و بازدید حالت آن پشتیبانی می‌کند. این گیاه جادویی واقعا همه‌ی این کارها را انجام می‌دهد.

۸. درمان بیماری های تنفسی

گزنه می‌تواند به درمان انواع بیماری‌ تنفسی همچون تب یونجه، آسم و انواع حساسیت‌های فصلی پشتیبانی کند. به این علت ترکیبات خاص حاضر در عصاره‌ی گزنه می‌توانند به‌طور مشخصی عکس العمل حساسیتی را افت دهند. بازدید‌ها نشان داده‌اند که مصرف منظم چای گزنه در استرالیا برای نسل‌های پیاپی با درمان آسم مرتبط بوده است.

۹. نگه داری سلامت قلب

منطقی است که این گیاه دارویی بتواند تأثیر مثبتی بر سلامت قلب داشته باشد. گزنه دارای ویتامین‌ها و انواع مواد معدنی است که کارکرد قلب را تحکیم می‌کنند. این گیاه منبعی غنی از ویتامین A و C، بتاکاروتن و دیگر کارتنوئیدهاست. خواص گزنه به‌علت محتوای بالای ویتامین C و آهن که تشکیل سلول‌های قرمز خون را تحکیم می‌کند، می‌تواند از کم‌خونی جلوگیری کند. این چنین گزنه دارای فلاونوئیدِ کورستین (quercetin) و کامفرول (kaempferol) است که می‌تواند به افت سختی خون پشتیبانی کند و خطر بیماری‌های قلبی عروقی را افت دهد. چایی که از این گیاه بسیار تهیه می‌بشود، منبعی غنی از آهن و پتاسیم است که می‌تواند به اسایش عروق خونی پشتیبانی کند و در سلامت فرایند گردش خون نقش داشته باشد.

تحقیقات نشان خواهند داد که مصرف منظم چای گزنه می‌تواند به افت سختی خون سیستولیک پشتیبانی کند و تنش و سختی داخل بر سیستم گردش قلبی عروقی را از بین ببرد.

۱۰. بهبود سلامت پروستات

بزرگ شدن پروستات و سرطان آن از جدی‌ترین عواملی می باشند که با سن مردان در ارتباطند و ثابت شده است که مصرف گزنه با جلوگیری از بزرگ شدن پروستات، در درمان این مشکل مؤثر است. هرچند ریشه‌ی این گیاه می‌تواند مانع از بزرگ شدن پروستات بشود اما نمی‌تواند آن را به حالت قبل برگرداند یا کوچک کند. ترکیب نخل با ریشه‌ی گزنه می‌تواند به افت تکرر ادرار پشتیبانی کند، اما به یاد داشته باشید که قبل از مصرف این گیاه حتما با پزشک خود مشورت کنید.

۱۱. مراقبت از پوست و تسکین ناراحتی‌های پوستی

یکی از خواص گزنه پشتیبانی به مراقبت از پوست است. گزنه به‌علت خاصیت آنتی ‌هیستامینی، ضدالتهابی، ضدمیکروبی و توانایی تسکین درد، تاریخچه‌ای موفق در درمان ناراحتی‌های پوستی همانند اگزما و جوش دارد. به نظر می‌رسد که گیاه گزنه قرمزی و تورم را افت می‌دهد، جهت تسکین خارش پوست، افزایش شدت بهبودی و از بین بردن جای زخم می‌بشود. برای منفعت گیری از این خواص بسیار می‌توانید از چای گزنه منفعت گیری کنید یا آن را دم کنید و بعد از سرد شدن، مایع حاصل از آن را به‌طور مستقیم روی پوست خود بزنید.

منفعت گیری از عصاره‌ی گزنه برای پوست می‌تواند انواع جوش‌های صورت را افت دهد و از عفونت باکتریایی جلوگیری کند. این چنین تظاهر زخم‌ها و لکه‌ها را افت دهد و با افت چین و‌ چروک صورت و لکه‌های ناشی از سن، اثرات ضدپیری داشته باشد.

۱۲. تسکین حساسیت

در وضعیتطبیعی وقتی‌ که پوست‌تان زواید گیاه گزنه را لمس کند، این گیاه جهت عکس العمل حساسیت پوستی خواهد شد. اما چای گزنه جهت تسکین حساسیت می‌بشود. تحقیقات نشان خواهند داد که عصاره‌ی گیاه، عکس العمل‌هایی التهابی را که با علائم حساسیت فصلی مرتبط می باشند مهار می‌کند. زیاد تر از گزنه به‌گفتن یک درمان طبیعی برای تب یونجه، منفعت گیری می‌بشود و افرادی که از عصاره‌ی گیاه منفعت گیری کرده‌اند، می‌گویند که اثرات گیاه گزنه زیاد تر از داروهای ضدحساسیتی می بود و زیاد تر علائم بیماری را افت داد.

۱۳ . درمان درد عضلاتی و مفاصل

گزنه به‌علت خاصیت ضدالتهابیِ طبیعی و ویژگی ضددردی، قرن‌ها است که برای درمان زخم‌ها و سفتی عضلات و مفاصل منفعت گیری می‌بشود. در یکی از مطالعات، برای درمان آرتریت، گزنه با داروی غیراستروئیدیِ ضدالتهابی (NSAID) ترکیب شد. این ترکیب اثرات داروی NSAID را برای از بین بردن درد آرتریت تحکیم کرد. تحقیقات دیگر نشان خواهند داد که مکمل‌های حاوی گیاه گزنه، علائم آرتروز را از بین می‌برند و نیاز بیماران به داروهای NSAID را افت خواهند داد. رژیم غذایی ضدالتهابی می‌تواند درد را افت دهد و التهاب را کنترل کند.

۱۴. تحکیم کارکرد ایمنی

گیاه گزنه دارای انواع ترکیبات تحکیم‌کننده‌ی سیستم ایمنی همانند فلاونوئیدها، کارتنوئیدها، ویتامین A و C است. این آنتی اکسیدان ها از سلول‌های ایمنی دربرابر صدمه‌هایی که می‌توانند کارکرد سیستم ایمنی بدن را تضعیف کنند حفاظت می‌کنند. تحقیقات نشان خواهند داد که عصاره‌ی گیاه گزنه جواب ایمنی را تحکیم می‌کند و فعالیت سلول‌های ایمنی را زیاد تر می‌کند. این چنین گزنه سلول‌های تی (T-cells) سیستم ایمنی را تحریک می‌کند تا عفونت‌ها و دیگر بیماری‌های پاتوژن را در بدن از بین ببرند.

۱۵. تحکیم هاضمه

التهاب بیش‌از‌حد می‌تواند در سلامت گوارش اختلال تشکیل کند و جهت رشد باکتری‌های زیان اور در مجرای معده – روده بشود. مصرف منظم چای گزنه که دارای ویژگی ضد‌التهابی است به تنظیم هاضمه، درمان یبوست، درمان اسهال و مشکلات معده پشتیبانی می‌کند. وقتی‌ که اعتدال باکتری‌ها و دیگر میکروب‌های درون روده که در کل به‌گفتن میکروبیوم (microbiome) شناخته خواهد شد، نگه داری بشود، دربرابر طیف وسیعی از بیماری‌ها همچون دیابت، سرطان و اوتیسم ایمن خواهید ماند.

۱۶. دیگر خواص گزنه

مکمل عصاره‌ی گزنه برای افت تهوع و اسهال و این چنین اثرات قاعدگی و یائسگی پیشنهاد می‌بشود.

هشدار

تعداد بسیاری از این خواص معجزه‌آسا به نظر می‌رسند، اما به یاد داشته باشید که برخی از این درمان‌ها می‌توانند مشکلاتی برای سختی خون بالا، قند خون بالا و قاعدگی تشکیل کنند. گیاه گزنه می‌تواند با داروهای بسیاری همانند داروهای مدر، داروهای سختی خون، داروهای دیابت، رقیق‌کننده‌های خون و لیتیوم تداخل اشکار کند. قبل از اغاز مصرف هر نوع مکمل یا درمان طبیعی و پیش از این که گیاه دارویی قدرتمندی با خواص زیاد را به رژیم غذایی خود اضافه کنید با پزشک مشورت کنید و یقین شوید که شرایط را بدتر نمی‌کنید.

دیگر چه افرادی در مصرف گیاه گزنه باید احتیاط کنند؟

• افرادی که به گزنه حساسیت دارند.
• زنان باردار و شیرده قبل از مصرف با پزشک مشورت کنند.
• افرادی که داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنند، باید با احتیاط از گزنه منفعت گیری کنند و این چنین باید با پزشک خود مشورت نمایید تا با مشکلی روبه رو نشوید.

راه حلهای گوناگون مصرف گزنه و مزایا آن‌ها

گزنه، گیاهی پرخاصیت است که در طب سنتی از دیرباز برای درمان تعداد بسیاری از بیماری‌ها منفعت گیری می‌شده است. این گیاه به راه حلهای مختلفی قابل منفعت گیری است که هر یک مزایا خاص خود را دارند. در ادامه به بازدید راه حلهای گوناگون منفعت گیری از گزنه و مزایا هر یک می‌پردازیم:

۱. دمنوش گزنه

یکی از رایج‌ترین راه حلهای منفعت گیری از گزنه، تهیه دمنوش است. برای تهیه دمنوش گزنه، برگ‌های خشک شده این گیاه را در آب جوش ریخته و به زمان چند دقیقه دم می‌کنند. دمنوش گزنه به علت خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی خود، برای درمان بیماری‌هایی همانند آرتریت، رماتیسم و آلرژی سودمند است. این چنین، دمنوش گزنه به بهبود هضم، افت قند خون و تحکیم سیستم ایمنی پشتیبانی می‌کند.

۲. عصاره گزنه

عصاره گزنه، حاوی غلظت بالایی از مواد مؤثره گیاه گزنه است. این عصاره به طور مایع، کپسول یا قرص در دسترس است. عصاره گزنه به علت جذب سریع تر و اثرگذاری زیاد تر نسبت به دمنوش، برای درمان برخی بیماری‌ها همانند مشکلات پروستات، ریزش مو و آلرژی‌ها مؤثرتر است.

۳. روغن گزنه

روغن گزنه از طریق فرآیند پرس سرد برگ‌های گزنه تهیه می‌بشود. این روغن غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و اسیدهای چرب الزامی است. روغن گزنه برای تحکیم مو، درمان شوره سر، افت ریزش مو و بهبود سلامت پوست سر زیاد سودمند است. این چنین، این روغن برای تسکین دردهای مفصلی و عضلانی، درمان اگزما و پسوریازیس نیز کاربرد دارد.

۴. پودر گزنه

پودر گزنه از خشک کردن و آسیاب کردن برگ‌های گزنه تهیه می‌بشود. این پودر را می‌توان به غذاها، اسموتی‌ها و دیگر نوشیدنی‌ها اضافه کرد. پودر گزنه به علت دارا بودن فیبر بالا، برای بهبود هضم و افت وزن سودمند است. این چنین، این پودر به گفتن مکمل غذایی برای تحکیم سیستم ایمنی و فراهم مواد مغذی مورد نیاز بدن منفعت گیری می‌بشود.

زیان های گزنه برای دیابت و دیابتی‌ها چیست؟

هر چند گزنه گیاهی است که به‌طور گسترده برای افت قند خون در بیماران دیابتی منفعت گیری می‌بشود، اما مصرف آن بدون آگاهی و نظارت می‌تواند مشکلاتی تشکیل کند. در ادامه زیان های احتمالی گزنه برای افراد مبتلا به دیابت توضیح داده می‌بشود:

۱. افت بیشتر از حد قند خون (هیپوگلیسمی)

یکی از مهم‌ترین خطرات مصرف گزنه برای دیابتی‌ها، کم شدن شدید قند خون است. گزنه با افت سطح گلوکز خون می‌تواند تاثییر داروهای کاهنده قند خون همانند انسولین یا متفورمین را تحکیم کند. این نوشته امکان پذیر تبدیل هیپوگلیسمی بشود که می‌تواند علائمی همانند تعریق شدید، لرزش، گیجی، ضعف و حتی از دست دادن هوشیاری تشکیل کند. برای پیشگیری از این مشکل، بیماران دیابتی باید مصرف گزنه را با پزشک خود هماهنگ کنند.

۲. تداخل با داروهای دیابت

گزنه می‌تواند با داروهای مورد منفعت گیری برای کنترل دیابت تداخل داشته باشد. این تداخل امکان پذیر تاثییر داروها را افزایش داده یا علتبشود که سطح قند خون به‌طور غیرمنتظره‌ای افت یابد. به همین علت، بیمارانی که از داروهای دیابت منفعت گیری می‌کنند، باید در مصرف گزنه محتاط باشند و پیش از منفعت گیری، با پزشک خود مشورت کنند.

۳. تأثیرات نامشخص بر افراد با شرایط خاص دیابت

گزنه امکان پذیر در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ یا دیابت پیشرفته، نتایج متغیری داشته باشد. به‌گفتن مثال، امکان پذیر در برخی بیماران به علت تحول در کارکرد کلیه‌ها، مشکلاتی تشکیل کند. این نوشته به‌اختصاصی برای دیابتی‌هایی که دچار مشکلات کلیوی یا صدمه‌های کلیوی ناشی از دیابت می باشند، مهم است، چون گزنه خاصیت ادرارآوری دارد و امکان پذیر سختی بیشتری به کلیه‌ها داخل کند.

۴. تأثیر بر سختی خون و مشکلات قلبی مرتبط با دیابت

افراد دیابتی زیاد تر با مشکلاتی همانند سختی خون بالا و بیماری‌های قلبی نیز دست‌وپنجه نرم می‌کنند. گزنه به علت خاصیت افت سختی خون، امکان پذیر در افرادی که داروهای کاهنده سختی خون مصرف می‌کنند، علتافت شدید سختی خون بشود. این نوشته می‌تواند تبدیل سرگیجه، ضعف یا حتی مشکلات جدی‌تر قلبی-عروقی بشود.

۵. امکان عکس العمل‌های آلرژیک یا حساسیت

برخی افراد امکان پذیر به گزنه حساسیت داشته باشند. در بیماران دیابتی که سیستم ایمنی یا متابولیسم بدن آن‌ها امکان پذیر ضعیف‌تر باشد، گمان ابراز عکس العمل‌های آلرژیک زیاد تر است. این عکس العمل‌ها می‌توانند شامل خارش، قرمزی پوست، یا حتی مشکلات گوارشی شوند که امکان پذیر حالت بیمار را پیچیده‌تر کند.

۶. مصرف بی‌رویه و تأثیرات منفی طویل‌زمان

مصرف بیش‌ازحد گزنه می‌تواند به مرور زمان علتکاهش بیشتر از حد قند خون و مشکلات هورمونی بشود. این چنین، مصرف طویل مدت و کنترل‌نشده گزنه امکان پذیر اعتدال مواد معدنی بدن را مختل کند و مشکلاتی همانند افتپتاسیم یا سدیم تشکیل کند که برای دیابتی‌ها خطرناک است.

پیشنهاد‌ها برای افراد دیابتی

• مصرف با مشورت پزشک: اگر مبتلا به دیابت هستید و تصمیم دارید گزنه را برای کنترل قند خون منفعت گیری کنید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا دوز مناسب و نحوه مصرف تعیین بشود.
• اندازه‌گیری منظم قند خون: در صورت مصرف گزنه، قند خون خود را به‌طور مرتب کنترل کنید تا از کم شدن ناگهانی آن جلوگیری بشود.
• مصرف در حد اعتدال: از مصرف بیش‌ازحد گزنه خودداری کنید، چون می‌تواند علتابراز مشکلاتی همانند هیپوگلیسمی یا اختلالات الکترولیتی بشود.
• شناخت علائم هیپوگلیسمی: در صورتی که علائم کم شدن قند خون همانند سرگیجه، تعریق یا ضعف را توانایی کردید، سریعاً قند خون خود را اندازه‌گیری کنید و عمل های ملزوم را انجام دهید.

راه‌حل‌هایی برای این که هم قشنگ بمانیم هم سالم

در سال‌های تازه، مازوت سوزی در نیروگاه‌ها و صنایع و آلودگی هوای ناشی از آن بخشی جدایی‌ناپذیر از اخبار بوده است، ولی آیا می‌دانید مازوت چیست و سوختن مازوت چه مشکلاتی برای سلامت ما و محیط‌زیست تشکیل می‌کند؟ در ادامه، با مازوت و خطراتش و این چنین علائم و عوارض مسمومیت مازوت و عمل های ملزوم در صورت وقوع آن زیاد تر آشنا می‌شویم.

مازوت چیست؟

نفت کوره یا مازوت یکی از هیدروکربن‌های نفتی است که در مرحله های پالایش نفت خام، بعد از نفتا (naphtha) و بنزین و نفت سفید به دست می‌آید. فرایند پالایش نفت شامل چند مرحله است که در آنها هیدروکربن‌های سبک‌تر استخراج خواهد شد. هنگامی همه محصولات از نفت خام استخراج خواهد شد، ماده‌ای چسبناک و قیرمانند به‌غلیظی کره بادام‌زمینی باقی می‌ماند که مازوت نام دارد. این ماده متراکم حاوی سموم بسیاری است که تبدیل مشکلات سلامتی بسیاری خواهد شد. مازوت سیاه‌رنگ است و به همین علت به آن نفت سیاه نیز می‌گویند.

مازوت زیاد تر در ایران، فدراسیون روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان تشکیل می‌بشود. در صنعت حمل‌ونقل، مازوت محصول «نفت کثیف» (Dirty Oil) به حساب می اید و به‌علت تأثیر شدید ویسکوزیته بر قابلیت پمپاژ، پمپ‌کردن آن به تجهیزات خاصی نیاز دارد.

نفتی که در نفت‌کش‌های بزرگ حمل می‌بشود، نفت خام نام دارد که تا این مدت پالایش نشده و از مازوت سبک‌تر است.

کاربردهای مازوت چیست؟

مازوت ارزان‌ترین سوخت حاضر برای اجاق‌ها، حمام، تنور نانوایی، موتورهای دیزلی و برخی از نیروگاه‌ها است. در صنعت کشتی‌رانی نیز از مازوت در موتور کشتی‌ها منفعت گیری می‌بشود. از این سوخت در موتورهای بزرگ کشتی‌های باری، کشتی‌های فله‌برِ (bulk carrier) محصولات صنعتی یا معدنی همانند سنگ‌آهن، کشتی‌های کروز و حتی نفت‌کش‌های بزرگ منفعت گیری می‌بشود. در کشتی‌ها مازوت سنگین باید با سوخت‌های سبک‌تری همانند گازو‌ئیل ترکیب بشود تا به شناورشدن کشتی پشتیبانی کند.

مازوت سوختی تیره و سنگین است که به‌گفتن نوعی سوخت صنعتی منفعت گیری می‌بشود و زیاد تر در تشکیل برق برای کارخانه‌ها به کار می‌رود. در ایالات متحده آمریکا و اروپا از مازوت برای تشکیل گازوئیل (Diesel) نیز منفعت گیری می‌بشود. در روسیه و دیگر کشورهای شرقی با مازوت خانه‌های خود را گرم می‌کنند. این سوخت به‌علت قیمت کم، در‌دسترس‌بودن و سهولت پالایش اشکال خام آن برای مصرف‌کنندگان جذابیت بسیاری دارد.

خطرات و عوارض مازوت

مازوت برای انسان و حیوانات خطرناک است و از ابعاد مختلفی جهت آلودگی شدید محیط زیست می‌بشود. غلظت گوگرد در مازوت زیاد است (۳۵هزار تکه در میلیون). صنعت کشتی‌رانی مسئول ۸درصد از انتشار کردن دی‌اکسید گوگرد (SO2) در جهان است که هنگامی با آب ترکیب می‌بشود، زیاد اسیدی می‌بشود. به این علت صنعت کشتی‌رانی در باران‌های اسیدی و بیماری‌های تنفسی سهم عمده‌ای دارد.

محصول جانبی دیگر منفعت گیری از مازوت اکسید نیتروژن است که در آلودگی هوا و بیماری های تنفسی نقش دارد. در روزهای اولیه شیوع ویروس کرونا مشاهده شد که بین مقدار زیاد اکسید نیتروژن و انتشار کردن ویروس کرونا ربط وجود دارد. علت این قضیه تضعیف سیستم ایمنی تنفسی افرادی می بود که در نزدیکی آلاینده‌های اکسید نیتروژن زندگی می‌کردند. ذرات معلق و سنگین اکسید نیتروژن می‌توانند جهت بیماری‌های ریوی جدی به‌اختصاصی در کودکان خردسال شوند.

انتشار کردن ذرات معلق ناشی از حمل‌ونقل دریایی تبدیل سالانه ۴۰۰هزار مرگ زودرس در سراسر جهان می‌بشود و بیشتر از ۵۰میلیارد دلار برای بهداشت جهانی هزینه دارد.

موادی شیمیایی به‌نام هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAH) که از عوامل سرطان‌زای شناخته‌شده‌اند، به‌شدت با مازوت مرتبط‌اند. دلواپس‌کننده‌تر این که هنگامی مازوت در معرض اشعه فرابنفش (UV) قرار می‌گیرد، سمی‌تر می‌بشود و می‌تواند جذب ارگانیسم‌ها شده و مرگ‌ومیر آنها را افزایش دهد. در صورت تابش شدید اشعه فرابنفش، این مواد شیمیایی در عرض چند دقیقه جهت حل‌شدن صدف‌ها و مرجان‌ها خواهد شد. یکی از مضرترین مواد در این دسته از مواد شیمیایی ترکیبی به‌نام حلقه‌های بنزن است که تأثیر منفی شدیدی بر سلامت انسان دارد.

آلودگی دریاها

مازوت ماده‌ای با ویسکوزیته و چسبندگی زیاد است که پمپاژ یا جمع‌آوری آن زمان نشت در آب‌ها زیاد سخت‌تر از نفت خام است. تمیزکردن مازوتِ نشت‌کرده به اقیانوس زیاد دشوار است، چون به‌راحتی در آب پراکنده یا تجزیه نمی‌بشود و طبق معمول به سطوحی همانند یخ‌های شناور می‌چسبد یا در آب پایین می‌رود و به‌شکل ذرات ریز و معلق درمی‌آید (به‌جای این که روی سطح آب شناور یا تبخیر بشود).

چرا مازوت تا این مدت هم گسترده منفعت گیری می‌بشود؟ علت مصرف گسترده این ماده قیمت کم آن است. مازوت تقریبا ۳۰درصد ارزان‌تر از سوخت‌های جانشین است. مازوت‌ها درجه‌های مختلفی دارند. این درجه‌ها از A تا C می باشند و درجه C سمی‌ترین آنهاست.

مسمومیت مازوت

مازوت ماده‌ای سمی و قابل‌احتراق است. مسمومیت با مازوت وقتی رخ می‌دهد که فرد مازوت را ببلعد، لمس کند یا بخارات آن را استنشاق کند. ورود این ماده شیمیایی به چشم جهت ابراز علائم مرتبط با چشم می‌بشود.

علائم مسمومیت با مازوت چیست

این علائم که بعضی اوقات ملایم و بعضی اوقات شدیدند، در افراد گوناگون متفاوت‌اند. بعضی اوقات چند سیستم در بدن همانند سیستم گوارشی، تنفسی، عروقی، عصبی، پوست و گوش و حلق و بینی، تحت‌تأثیر این مسمومیت قرار می‌گیرند.

۱. علائم مربوط به چشم، گوش، بینی و گلو

• ازدست‌دادن بینایی؛
• درد در گلو؛
• درد یا سوزش در بینی، چشم، گوش، لب‌ها یا زبان؛
• التهاب گلو که امکان پذیر جهت مشکل در بلع و تنفس بشود.

۲. علائم مربوط به معده و روده

۳. قلب و خون

۴. ریه‌ها

• مشکلات تنفسی درصورت استنشاق بخارات این ماده شیمیایی.

۵. سیستم عصبی

• افسردگی؛
• مشکل در تمرکز؛
• سرگیجه؛
• خواب آلودگی؛
• حس مست‌بودن (سرخوشی)؛
• سردرد و بی‌حالی؛
• سبکی سر یا منگی؛
• سطح هوشیاری پایین؛
• تشنج؛
• تلوتلوخوردن یا نداشتن توان درست راه‌رفتن و هماهنگ‌نبودن حرکات؛
• ضعف.

۶. پوست

پشتیبانی‌های اولیه

• فورا با اورژانس (شماره ۱۱۵) یا مرکز خبر‌رسانی داروها و سموم (شماره ۱۹۰) تماس بگیرید.
• اگر فرد بخارات یا دود ناشی از سوختن مازوت را استنشاق کرده است، فورا او را به محلی با هوای تازه ببرید.
• بازبودن مجرای تنفسی، تنفس فرد و وجود نبض را بازدید کنید.
• اگر مازوت روی پوست یا چشم‌ها ریخته است، دست‌کم ۱۵ دقیقه محل مورد نظر را با مقدار بسیاری آب بشویید.
• فرد مسموم را وادار به استفراغ نکنید، مگر این که مرکز خبر‌رسانی داروها و سموم یا اراعه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی از شما خواسته باشد.
• اگر فرد مازوت را خورده است، فورا به او آب یا شیر بدهید، مگر این که اراعه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی به شما حرف های باشد این چنین کاری انجام ندهید.
• اگر فرد علائمی دارد که بلعیدن را برای او سخت کرده است، از راه دهان چیزی را به او نخورانید. این علائم شامل استفراغ، تشنج و افت سطح هوشیاری است.
• تلاش کنید بطری یا ظرف حاوی ترکیب مصرف‌شده را به اورژانس ببرید.

پیش از تماس با اورژانس اطلاعات زیر را آماده کنید:

• سن، وزن و حالت سلامت عمومی فرد؛
• نام محصول (درصورتی که می‌دانید)؛
• زمان بلعیدن یا تماس با آن؛
• مقدار ماده خورده‌شده.

با تماس با مرکز خبر‌رسانی داروها و سموم می‌توانید با کارشناسان سخن بگویید کنید. آنها شما را راهنمایی می‌کنند و دستورالعمل‌هایی به شما خواهند داد. اگر هرگونه سؤالی درمورد مسمومیت یا پیشگیری از آن دارید، می‌توانید در ۲۴ ساعت شبانه‌روز و هفت روز هفته با این مرکز تماس بگیرید (لزوما نباید موردی اورژانسی پیش آمده باشد).

چه اقداماتی در اورژانس انجام می‌بشود؟

در قسمت اورژانس علائم حیاتی فرد همانند دمای بدن، نبض، مقدار تنفس و فشارخون اندازه‌گیری و کنترل می‌بشود. این مسمومیت با بازدید علائم و آزمایش‌هایی همانند بازدید‌های رادیولوژیکی و تست‌های آزمایشگاهی تشخیص داده می‌بشود. آزمایش‌هایی که امکان پذیر انجام بشود عبارت‌اند از:

• برونکوسکوپی (Bronchoscopy): برای بازدید گمان سوختگی در مجاری تنفسی و ریه‌ها دوربینی از گلو پایین فرستاده می‌بشود.
• تصویربرداری اشعه ایکس از قفسه سینه؛
• الکتروکاردیوگرام (ECG) برای ثبت فعالیت الکتریکی قلب؛
• آندوسکوپی: پایین‌فرستادن دوربینی از راه گلو برای بازدید گمان سوختگی در مری و معده.

درمان مسمومیت مازوت امکان پذیر شامل موارد زیر باشد:

• رساندن مایعات از طریق ورید؛
• تجویز دارو برای درمان علائم؛
• شستن پوست هر چند ساعت یک بار به‌زمان چند روز؛
• واردکردن لوله‌ای از دهان به داخل معده برای شست‌وشوی معده؛
• پشتیبانی‌های تنفسی شامل واردکردن لوله‌ای از طریق دهان به داخل ریه‌ها که به دستگاه تنفسی (ونتیلاتور) متصل است.

عوارض مسمومیت با مازوت

شدت صدمه‌دیدگی به مقدار مصرف یا تماس با مازوت و شدت درمان بستگی دارد. هرچه مراقبت‌های پزشکی سریع تر اغاز بشود، گمان بهبودی نیز زیاد تر خواهد می بود. در برخی موارد صدمه واردشده به دهان، گلو یا دستگاه گوارش شدید است که می‌تواند تبدیل درد شدید، خون‌ریزی و عفونت بشود. سوختگی در مجاری تنفسی یا دستگاه گوارش می‌تواند تبدیل بافت‌مردگی یا نکروز بافت (tissue necrosis) بشود که درنتیجه آن امکان پذیر عفونت، شوک و مرگ (حتی چند ماه بعد از زمان بلعیدن ماده) رخ دهد.

امکان پذیر در این بافت‌ها زخم‌هایی تشکیل و تبدیل مشکلات طویل‌زمان در تنفس، بلعیدن و گوارش بشود. اگر مازوت داخل ریه‌ها بشود (آسپیراسیون ریوی)، امکان پذیر که ریه دچار صدمه جدی و به گمان زیاد دائمی بشود. اگر مازوت با چشم‌ها تماس اشکار کند و بر قرنیه تاثییر بگذارد، می‌تواند جهت نابینایی فرد بشود.

شما بگویید

احتمالا بتوان او گفت که مازوت نسبت به دیگر سوخت‌های فسیلی زیان های و خطرات بیشتری دارد. یقیناً به‌رغم آلودگی شدید هوا و محیط‌زیست، هر سال ناظر سوختن مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع هستیم. به‌نظر شما بهترین راه برای درامان‌ماندن از صدمه‌ها و خطرات مازوت چیست؟