دسته: سلامتی

هیپوکسی به‌معنی افت مقدار اکسیژن در بافت‌های بدن است. این حالت امکان پذیر جهت علائمی همانند گیجی، حس خستگی، تنفس دشوار، افزایش ضربان قلب و کبودشدن پوست بشود. تعداد بسیاری از بیماری‌های قلبی و ریوی مزمن افراد را در معرض ابتلا به هیپوکسی قرار خواهند داد و حتی زندگی‌شان را به خطر می‌اندازند. آیا هیپوکسی درمان دارد؟ می‌دانید چرا تشکیل می‌بشود و برای مقابله با آن چه کاری باید انجام داد؟ برای کسب اطلاعات زیاد تر تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

هیپوکسی چیست؟

هیپوکسی وقتی اتفاق می‌افتد که بافت‌های بدن اکسیژن کافی دریافت نکنند. هنگامی نفس می‌کشید، اکسیژن داخل ریه‌ها می‌بشود. این اکسیژن از طریق مسیر هوایی داخل کیسه‌هایی به‌نام آلوئول می‌بشود. در مرحله سپس، اکسیژن از طریق مویرگ‌های کنار آلوئول‌ها داخل جریان خون می‌بشود و درنهایت با جریان خون به بافت‌ها می‌رسد.

می‌توانید مولکول‌های اکسیژن را همانند مسافرانی در نظر بگیرید که از فرودگاه (ریه) به‌وسیله ناقل‌هایی داخل بزرگراه (جریان خون) خواهد شد و به مقصد (بافت‌ها) می‌رسند. وقتی‌ که اکسیژن به بافت می‌رسد، مسافر فرد دیگر به‌نام کربن دی‌اکسید جای خود را با اکسیژن عوض می‌کند و از طریق ناقل‌ها به ریه می‌رود و به‌گفتن مواد زائد با بازدم از بدن خارج می‌بشود. جریان هوا و جریان خون هر دو در فرایند اکسیژن‌رسانی نقش مهمی دارند. به همین علت بیماری‌های ریوی و قلبی گمان ابراز هیپوکسی را افزایش خواهند داد.

تفاوت هیپوکسی و هیپوکسمی

این دو واژه امکان پذیر به‌جای هم منفعت گیری شوند، اما یکسان نیستند. هرچند هر دو کلمه با فقدان اکسیژن مرتبط‌اند، این فقدان در قسمت‌های گوناگون بدن اتفاق می‌افتد. بیماری هیپوکسی
افت مقدار اکسیژن در بافت و هیپوکسمی افت مقدار اکسیژن در خون است. هیپوکسی طبق معمول (نه همیشه) به‌جهت هیپوکسمی تشکیل می‌بشود. به این علت امکان پذیر فرد هیپوکسیک بشود، ولی هیپوکسمیک نباشد و برعکس.

علت هیپوکسی

هر وضعیتی که مقدار اکسیژن خون را افت دهد یا جریان خون را محدود کند، امکان پذیر جهت بیماری هیپوکسی بشود. این عارضه جزو حالت‌های شایعی است که امکان دارد در هر سنی اتفاق بیفتد، اما زیاد تر به‌علت بیماری‌هایی عرصه‌ای تشکیل می‌بشود که روی جریان خون و تنفس تاثییر می‌گذارند از جمله:

انواع هیپوکسی

چند عامل مهم در رسیدن اکسیژن به سلول‌ها نقش دارند، از جمله:

• وجود اکسیژن کافی در هوای تنفسی؛
• کارکرد سالم ریه برای رسیدن اکسیژن به آلوئول‌ها؛
• سلامت قلب و عروق برای رساندن خون غنی ‌از اکسیژن به بافت‌ها؛
• گلبول قرمز کافی برای انتقال اکسیژن؛
• توانایی سلول‌های بافتی برای منفعت گیری از اکسیژن.

۱. هیپوکسی هیپوکسمیک

شایع‌ترین نوع هیپوکسی است که به‌علت افتاکسیژن در خون تشکیل می‌بشود. هیپوکسمی امکان پذیر ناشی از بیماری قلبی و ریوی، نقایص مادرزادی قلب و داروهای کاهنده مقدار تنفس باشد. رفتن به مناطق مرتفع، یعنی جایی که مقدار اکسیژن کم است، نیز می‌تواند جهت هیپوکسمی بشود.

۲. هیپوکسی ناشی از نقص گردش خون

خون مقدار بسیاری اکسیژن دارد، اما اگر قلب خون را به‌خوبی پمپ نکند یا انسدادی در عروق خونی وجود داشته باشد، اکسیژن کافی به بافت‌ها نمی‌رسد. به این حالت هیپوکسی جریان خون یا هیپوکسی ایسکمیک حرف های می‌بشود. نارسایی مادرزادی قلب، لخته خون، مسمومیت، بیماری‌هایی همانند سندرم رینود، تماس با سرما و شوک گمان هیپوکسی گردش خون را افزایش خواهند داد.

۳. هیپوکسی ناشی از کم‌خونی

این عارضه وقتی رخ می‌دهد که گلبول‌های قرمز کافی برای حمل اکسیژن از ریه به بافت وجود نداشته باشند. اگر بدن گلبول قرمز کافی نسازد یا این سلول‌ها بدشکل باشند، فرد دچار کم‌خونی می‌بشود. کم‌خونی فقر آهن، ازدست‌دادن مقدار بسیاری خون و مسمومیت با کربن مونوکسید امکان پذیر جهت این نوع هیپوکسی شوند.

۴. هیپوکسی هیستوتوکسیک

وقتی اتفاق می‌افتد که سلول‌های بدن نمی توانند به‌خوبی از اکسیژن منفعت گیری کنند. امکان پذیر اکسیژن بسیاری به ریه و جریان خون داخل بشود، اما وقتی‌ که اکسیژن به بافت‌ها می‌رسد، چیزی مانع منفعت گیری سلول‌ها از اکسیژن بشود. این قضیه امکان پذیر ناشی از مسمومیت با سیانید، مسمومیت شیمیایی، مصرف مواد مخدر و الکل باشد.

علائم هیپوکسی چیست

علائم هیپوکسی به شدت آن، علت عرصه‌ای و قسمت دچار بیماری بستگی دارند. وقتی‌ که اکسیژن کم است، امکان پذیر حس کنید که نمی‌توانید نفس بکشید یا نمی‌توانید به‌خوبی فکر کنید. این بیماری علائم مختلفی دارد، از جمله:

• بی‌قراری؛
• سردرد؛
• گرگرفتگی؛
• تاری دید؛
• مشکل تکلم؛
• گزگز؛
• گیجی؛
• اضطراب؛
• افزایش ضربان قلب؛
• افزایش تنفس؛
• سختی در تنفس یا تنگی نفس.

هیپوکسی شدید می‌تواند علائم فرد دیگر هم تشکیل کند، از جمله:

• افت ضربان قلب؛
• بی‌قراری شدید؛
• ازدست‌رفتن هماهنگی اعضای بدن؛
• کبودشدن پوست؛
• اختلال در قضاوت؛
• ازدست‌دادن هوشیاری؛
• تشنج؛
• کما.

عوارض جانبی هیپوکسی

نرسیدن طویل‌زمان اکسیژن به بافت‌های بدن امکان پذیر جهت عوارض جدی بشود، همانند:

• صدمه به اندام: از جمله صدمه به اندام‌های حیاتی همانند مغز، قلب، کبد و کلیه که احتمالا جهت نقص کارکرد اندام یا مشکلات طویل مدت بشود.
• اختلال شناختی: هیپوکسی طویل‌زمان امکان پذیر جهت اختلال شناختی، مشکلات حافظه، مشکل تمرکز و دقت و اختلال شناختی کلی بشود.
• مشکلات عصبی: این عارضه می‌تواند جهت سکته مغزی، تشنج، کما یا مرگ مغزی بشود.

هیپوکسی خفیف اما طویل‌زمان هم امکان پذیر جهت این چنین عوارضی بشود:

• پیشرفت سرطان، رشد تومور، مقاومت به درمان‌های سرطان؛
• بدترشدن بیماری‌های قلبی‌عروقی؛
• نارسایی کلیه یا پیشرفت سریع بیماری کلیه.

تشخیص هیپوکسی

پزشک با معاینه بالینی و گوش‌دادن به صدای قلب و ریه می‌تواند این عارضه را تشخیص دهد. این چنین امکان پذیر برای بازدید وجود کبودی، پوست و ناخن‌ها و لب‌ها را نگاه کند. برای بازدید مقدار اکسیژن و علت عرصه‌ای هیپوکسی آزمایش‌هایی تجویز خواهد شد، از جمله:

• پالس اکسیمتری: حسگری روی انگشت شما قرار می‌گیرد تا مقدار اکسیژن خون را بسنجد. این روش غیرتهاجمی و بدون درد است.
• آزمایش گاز خون شریانی (ABG): با یک سوزن نازک خون از مچ دست، بازو یا کشاله ران گرفته می‌بشود تا مقدار اکسیژن آن بازدید بشود.
• آزمایش کارکرد ریه (PFT): به‌وسیله دهانی متصل به یک دستگاه عمل دم و بازدم را انجام می‌دهید تا کارکرد ریه شما بازدید بشود.
• تصویربرداری: پرتوی ایکس، سی.تی اسکن و اسکن وی‌کیو (V/Q) ابزارهایی برای عکس‌برداری از اندام ‌های داخلی می باشند. این تصاویر تشخیص عامل بیماری را راحت‌تر می‌کنند.
• آزمایش پیاده‌روی ۶دقیقه‌ای: در این آزمایش، ۶ دقیقه روی یک سطح صاف قدم می‌زنید تا ببینید در این زمان تا چه فاصله‌ای می‌توانید پیاده‌روی کنید. این آزمایش برای برسی کارکرد قلب و ریه سودمند است.
• اکوکاردیوگرام (ECG): در این آزمایش از امواج صوتی برای تصویربرداری از قلب، برسی کارکرد قلب، تشخیص ناهنجاری‌های ساختاری یا بیماری‌های قلبی منفعت گیری می‌بشود.
• الکتروکاردیوگرام (EKG): از این آزمایش برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی قلب و برسی ضربان و ریتم قلب و ناهنجاری‌های احتمالی منفعت گیری می‌بشود.

درمان هیپوکسی

درمان هیپوکسی به علت عرصه‌ای آن بستگی دارد و طبق معمول شامل از بین بردن علت عرصه‌ای، رساندن اکسیژن ملزوم به بدن و جلوگیری از عوارض هیپوکسی است و موارد مختلفی را شامل می‌بشود، از جمله:

• استنشاق استروئیدهایی که مسیر هوایی را باز می‌کنند برای درمان آسم و دیگر بیماری‌های ریه؛
• مصرف داروهایی که جهت افت مایع اضافی در ریه خواهد شد؛
• ماسک سختی مثبت مداوم مسیرهای هوایی برای آپنه خواب؛
• سختی مثبت مسیر هوایی برای درمان بیماری انسداد ریوی مزمن و برخی از انواع آپنه خواب؛
• اکسیژن مکمل برای درمان هیپوکسی مزمن؛ (ماسک یا لوله روی بینی قرار می‌گیرد و نوعی دستگاه انتقال اکسیژن مقدار انتقال اکسیژن به ریه و آلوئول‌ها را افزایش می‌دهد.)
• تهویه مکانیکی در بیمارستان برای هیپوکسی حاد شدید (اغاز ناگهانی).

مهار علائم هیپوکسی

اگر علائمی همانند گیجی، افزایش ضربان قلب یا تنفس دارید یا فهمید کبودشدن ناخن‌ها، لب‌ها و پوست‌تان شده‌اید، باید بلافاصله خدمات پزشکی دریافت کنید. این عارضه باید بالافاصله درمان بشود تا از صدمه دائمی اندام جلوگیری بشود. بیماری انسداد ریوی مزمن و برخی دیگر از بیماری‌ها با علائم خفیف‌تر می‌توانند جهت هیپوکسی مزمن شوند. در شرایط خاص، پزشک درمورد مهار علائم و راه حلهای جلوگیری از کم شدن شدید اکسیژن با شما سخن بگویید می‌کند.

پیشگیری از هیپوکسی

بهترین روش پیشگیری از این بیماری مهار عوامل عرصه‌ساز افت اکسیژن است. اگر بیماری قلبی یا ریوی دارید، درمورد نگرانی‌هایتان و راه حلهای خاص افت خطر با پزشک سخن بگویید کنید. برخی از موقعیت‌ها همانند وجود در ارتفاع گمان ابراز این بیماری را افزایش خواهند داد. درمورد مسئله‌های خاصی که باید در زمان سفر یا تحول دارو مراعات کنید با پزشک سخن بگویید کنید.

هیپوکسی طبق معمول به درمان سریع نیاز دارد، بعد اگر به بیماری‌های عرصه‌ساز هیپوکسی مبتلا هستید در خصوص روش های مهار آن با پزشک سخن بگویید کنید. بعضی اوقات سپس از درمان بیماری عرصه‌ای، هیپوکسی رفع می‌بشود و به اکسیژن مکمل نیازی نیست. اما در برخی موارد، امکان پذیر به اکسیژن مکمل مزمن نیاز داشته باشید تا یقین شوید که گمان هیپوکسی یا صدمه بافتی ناشی از افتاکسیژن وجود ندارد.

خودمراقبتی

اگر نوعی بیماری عرصه‌ای دارید که جهت هیپوکسی می‌بشود، بهترین راه مهار بیماری است، از جمله:

• علائم تازه را نادیده نگیرید. با خودتان صادق باشید و اگر حس می‌کنید چیزی درست نیست به پزشک مراجعه کنید.
• از خودتان مراقبت کنید. برای مثال اگر آسم دارید، زمان نیاز از اسپری تنفسی منفعت گیری کنید و تمرینات تنفسی را انجام دهید.
• سیگار و محصولات حاوی تنباکو را کنار بگذارید. ترک سیگار کارکرد ریه را بهبود می‌دهد و از صدمه‌های بعدی ریه جلوگیری می‌کند.
• داروهای تجویزشده را مرتب مصرف کنید.

برای سفر به مناطق مرتفع نکاتی را مورد نظر داشته باشید. افرادی که دچار بیماری‌های عرصه‌ای نیستند هم امکان پذیر در ارتفاع دچار مشکل تنفسی شوند. برای سازگاری با شرایط به خودتان زمان بدهید و وسایل و داروهای ملزوم را به همراه داشته باشید.

سؤالات رایج

۱. هیپوکسی خاموش چیست؟

هیپوکسی خاموش که هیپوکسی شاد هم نامیده می‌بشود، وضعیتی است که افرادی با افتاکسیژن دچار علائم معمول هیپوکسی نمی‌شوند. این حالت در ۳۲ تا ۶۵درصد از افراد مبتلا به کووید ۱۹ گزارش شد.

۲. هیپوکسی طی چه زمان جهت صدمه مغزی می‌بشود؟

نبوده است اکسیژن سلول‌های مغزی را می‌کشد. برخی از این سلول‌ها در کمتر از ۵ دقیقه می‌میرند. اگر زیاد تر از ۵ دقیقه اکسیژن به مغز نرسد، امکان پذیر جهت تشنج، کما یا مرگ مغزی بشود.

شما بگویید

شما چه مقدار با هیپوکسی و افتاکسیژن آشنایی دارید؟‌ آیا تابه‌حال دچار این عارضه شده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید توانایی و نظرتان را در تکه ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این نوشته را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.

گامی برای تسلط شما بر توانایی‌های برقراری ربط

هشدار! این نوشته فقط جنبه آموزشی دارد و برای منفعت گیری از آن ملزوم است با پزشک یا متخصص وابسته مشورت کنید. اطلاعات زیاد تر

پرانا مفهومی باستانی است که در فلسفه و طب هندی، ادبیات هندو، هنرهای رزمی و یوگا به کار می‌رود. این مفهوم جریان انرژی حیاتی را توصیف می‌کند که همه حرکات بدن از جمله جریان خون، تنفس و گوارش را کنترل می‌کند. از آنجایی که پرانا با چشم دیده نمی‌بشود، احتمالا فهمیدن آن سخت باشد، اما با مقداری تمرین می‌توانید پرانا را در بدن، تنفس و محیط اطراف خود حس و از آن منفعت گیری کنید. در این مقاله، ابتدا توضیح می‌دهیم پرانا چیست و سپس درمورد کاربردهای آن می‌گوییم.

پرانا چیست؟

زیاد‌ها به‌نادرست می‌پرسند تنفس پرانا چیست که سوال درستی نیست. در واقع تعداد بسیاری از افراد پرانا را همان تنفس تعریف می‌کنند و برخی دیگر آن را نیروی حیات، انرژی معنوی یا حتی روح می‌خوانند. پرانا در اصل انرژی‌ای است که از طریق شبکه‌ای از کانال‌های جسم لطیف در بدن جریان می‌یابد. کانال‌های جسم لطیف که «نادی» نام دارند، جسم و روح را به هم متصل می‌کنند و همچون مجرایی برای انرژی پرانا می باشند. در ادامه مقاله، زیاد تر درمورد جسم لطیف توضیح می‌دهیم. جذب انرژی پرانا از هوا، غذا و انرژی طبیعی محیط مقدور است. از طرفی برخی از حرکات و حالات بدن از جمله قوزکردن و این چنین تمرکز روی افکار منفی و تنفس در هوای آلوده انرژی پرانا را افت خواهند داد.

انواع پرانا

پرانا در بدن به ۵ نوع یا وایو تقسیم می‌بشود. هرکدام از وایوها مسئول بخشی از بدن با عملکردهای منحصربه‌فردند که در ادامه هریک را توضیح می‌دهیم.

• اودانا: ناحیه بالای بدن تا قلب اختصاصی اوداناست که شامل عملکردهایی همچون تفکر، ابراز احساسات و سخن بگویید‌کردن می‌بشود.
• پرانا: پرانا روی ناحیه قلب و تنفس تمرکز دارد و هربار که هوا داخل بدن می‌بشود، افزایش اشکار می‌کند.
• سامانا: ناحیه ناف تحت نظارت ساماناست و شامل عملکردهای گوارش و جذب مواد معدنی می‌بشود.
• آپانا پرانا: آپانا پرانا در قسمت لگن قرار دارد و مسئول دفع بدن است.
• ویانا پرانا: ویانا پرانا مسئول تنظیم گردش خون در کل بدن است، اما در قلب قرار دارد.

پرانا و نادی‌های مرکزی و خورشید و ماه

همه ما انسان‌ها علاوه‌بر جسم فیزیکی خود، یک جسم لطیف هم داریم. جسم لطیف که امکان پذیر به هاله انسان نیز متصل باشد، چیزی فراتر از جسم فیزیکی است. در واقع با پشتیبانی جسم لطیف است که می‌توانیم انرژی یکدیگر را ناخودآگاه حس کنیم. سیستم عصبی مرکزی بدن لطی، از شبکه‌ای از نادی‌ها راه اندازی شده است که شامل نادی‌های مرکزی و خورشید و ماه خواهد شد.

۱. نادی خورشید

نادی خورشید یا پینگالا در سمت راست ستون فقرات جسم لطیف قرار دارد. انرژی خشمگینی، حسادت، جدایی و نفرت همه انها در این نادی جریان می‌یابند و به‌نوعی یادآور داغی خورشیدند.

۲. نادی ماه

در سمت چپ ستون فقرات جسم لطیف، نادی ماه یا آیدا قرار دارد. انرژی‌هایی نظیر اشتیاق، ولع و وابستگی در این نادی جریان دارند.

۳. نادی مرکزی

نادی مرکزی یا سوشومنا درست جلوی ستون فقرات بدن لطیف قرار دارد. هاتا یوگا سبکی از یوگاست که مقصد آن انتقال انرژی نادی‌های چپ و راست (خورشید و ماه) به نادی مرکزی است. هنگامی که پرانا آزادانه در نادی مرکزی جریان یابد، انسان به سامادی یا همان سعادت ابدی می‌رسد. خشنودی، قناعت، افکار ناب و خردمندی همه انها در نادی مرکزی جریان اشکار می‌کنند.

پرانا و چاکراها

نادی‌های چپ و راست و زیرمجموعه‌های آنها به‌طوری دور نادی مرکزی می‌پیچند که اشکالی همانند چرخ‌ به وجود می‌آورند. این اشکال همان چاکراها می باشند. نقاط تقاطع چاکراها با نادی مرکزی امکان پذیر جلوی جریان پرانا را بگیرند. وقتی که می‌گوییم چاکرا مسدود است، در واقع منظور این است که نادی مرکزی به‌خاطر چاکرا مسدود است. با یوگا و مدیتیشن می‌توان پرانا را از نادی‌های چپ و راست به نادی مرکزی منتقل کرد و به عبارتی این نقاط مسدودشده را آزاد کرد.

پرانا و جسم فیزیکی

در کلاس یوگا، پرانا آزادانه‌تر حرکت می‌کند و احتمالا حس کنید جریانی الکتریکی در بدنتان در حال عبور است. هنگامی که به‌خاطر احساسی بر خود می‌لرزیم یا حسی درونی به ما القا می‌بشود، در واقع داریم به پرانا و حس ششم جسم لطیف عکس العمل نشان می‌دهیم.

این چنین اگر به تنفس خود دقت کنیم، فهمید نحوه کار قانون پرانا خواهیم شد. برای مثال هنگامی که الکتریسیته پرانا در نادی سمت راست حرکت کند، از سوراخ راست بینی خارج می‌بشود. در این حالت، قسمت منطقی یا همان قسمت چپ مغز فعال‌تر است. اگر سوراخ چپ بینی دچار باشد، قسمت راست یا قسمت خلاق مغز فعال‌تر خواهد می بود. حال اگر به سامادی یا حالت جذب کامل برسیم، بالاخره می‌توانیم از هر دو سوراخ بینی یکسان منفعت گیری کنیم که علتمی‌بشود انرژی از نادی‌های چپ و راست جاری نشود.

دقت کرده‌اید هنگامی که حس ناراحتی و ناامیدی به ما دست می‌دهد، با بازدمی عمیق نفس را از سینه بیرون می‌دهیم؟ یا دقت کرده‌اید وقتی که حس نشاط، انرژی زیاد تر و هوشیاری می‌کنیم، نفس را داخل سینه حبس می‌کنیم؟ تا وقتی که نفس می‌کشیم، داخل این چرخه متغیر نشاط و ناراحتی هستیم که به پرانا ربط دارد.

پرانا در مدیتیشن

یوگا با حرکات فیزیکی و مدیتیشن با منفعت گیری از ذهن جریان درونی را به‌سمت نادی مرکزی می‌کشند. مطابق متون باستانی، افکار ما همان کاری را با پرانا می‌کنند که سوارکار با اسب می‌کند. از این رو، می‌توان با افکاری که اختیارشان دست ماست، پرانا را به‌سوی مرکز راهنمایی کرد.

این چنین با منفعت گیری از مدیتیشن و پرانایاما یاد می‌گیریم که جریان تنفس را مهار کنیم. ذهن، پرانا و افکار همه انها با هم ربط دارند. از همین جهت امکان پذیر هنگامی که روی یکی از آنها تمرکز می‌کنیم، هر سه تحت‌تأثیر قرار بگیرند.

پرانایاما

پرانایاما یا کنترل تنفس یکی از مرحله های هشت‌گانه یوگاست که با منفعت گیری از تمرینات تنفسی پرانا را در کنار آسانا یا همان حرکات فیزیکی و مدیتیشن پرورش می‌دهد. به‌پشتیبانی راه حلهای پرانایامای آیورودایی می‌توانیم انرژی خود را افزایش دهیم، بدن‌هایمان را گرم و ذهنمان را آزاد کنیم. مطابق تحقیقاتی در سال ۲۰۱۲، تنفس اوجایی علتمی‌بشود که بدن ما در رویارویی با استرس عکس العمل فیزیکی نشان ندهد.

سخن پایانی

پرانا به زبان ساده جوهر وجودی همه موجودات زنده است و زیاد اوقات به‌گفتن نیروی حیات شناخته می‌بشود. در بدن ما انسان‌ها، پرانا انرژی‌ای است که مسئول همه حرکات فیزیکی ماست. در این مقاله توضیح دادیم انرژی پرانا چیست و چه چیزهایی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

آیا شما هم یوگا کار می‌کنید؟ تابه‌حال با عبارت پرانا در این ورزش روبه رو شده‌اید؟

چهره کوری یا ادراک‌پریشی چهره‌ای (prosopagnosia) نوعی اختلال عصب‌شناختی است که به‌جهت آن، مغز نمی‌تواند چهره یا حالات چهره دیگران را تشخیص دهد. اگر به این اختلال مبتلا باشید، به‌رغم داشتن دید طبیعی نمی‌توانید چهره همکاران، آشنایان، دوستان یا حتی عزیزانتان را تشخیص دهید. در این مقاله، هرچه را ملزوم است درمورد این اختلال بدانید توضیح داده‌ایم.

علت ابراز اختلال چهره کوری چیست؟

افراد امکان پذیر اکتسابی یا مادرزادی دچار اختلال چهره کوری شوند. در حالت اکتسابی، بخشی از مغز آنها به‌علت حادثه‌ای صدمه می‌بیند و در حالت مادرزادی،‌ این بیماری از والدین به فرزند می‌رسد. یقیناً ژنتیکی‌بودن این اختلال تا این مدت کاملا قبول نشده است.

۱. چهره‌کوری اکتسابی

زیاد تر بیماری‌های چهره‌کوری اکتسابی‌اند و طبق معمول فرد در مقطعی از زندگی‌اش به این بیماری مبتلا می‌بشود. شایع‌ترین علت ابتلا به این اختلال صدمه به مغز بر تاثییر جراحات گوناگون است که به دلایل مختلفی رخ خواهند داد.

افرادی که دچار صدمات مغزی زیر خواهد شد، گمان دارد به اختلال چهره کوری هم مبتلا شوند:

• بیماری آلزایمر؛
• تومورهای مغزی (سرطانی یا غیرسرطانی)؛
• زوال عقل؛
• اختلالات رشدی؛
• صدمه‌های سر همانند ضربه‌های مغزی؛
• هیپوکسی مغزی (صدمه مغزی ناشی از افتاکسیژن)؛
• عفونت‌ها (همانند عفونت‌هایی که جهت التهاب مغزی یا انسفالیت خواهد شد)؛
• هر نوع تشنج و صرع؛
• سکته مغزی؛
• مسمومیت با سمومی همانند گاز مونوکسید کربن.

۲. چهره کوری مادرزادی

اگر فردی بدون صدمه مغزی به اختلال چهره‌کوری مبتلا باشد، بنا به حرف های برخی محققان (که حرفشان تا این مدت کاملا قبول نشده است)، به نوع مادر‌زادی این اختلال مبتلاست.

در واقع به‌تازگی محققان چندین جهش در دی‌ان‌ای شناسایی کرده‌اند که در افراد مبتلا به اختلال چهره‌کوری مادرزادی دیده شده است و از آنجایی‌ که این اختلال در تعدادی از اعضای خانواده‌ها هم دیده شده است، آن را ژنتیکی دانسته‌اند. یقیناً با بازدید‌های زیاد تر اشکار شده است که برخی از جهش‌های ژنی ارثی نیستند و در ژن‌های هیچ یک از والدین وجود نداشته‌اند و این ژن‌ها خودبه‌خود به وجود آمده‌اند و کاملا جدیدند. بااین‌حال دلنشین است که این جهش‌ها زیاد تر در افرادی رخ خواهند داد که چهره‌کوری مادرزادی دارند.

برخی از محققان دیگر بر این باورند که اختلال چهره‌کوری امکان پذیر با اختلال‌های رشدی جنین یا حالت‌هایی همانند طیف اوتیسم هم مرتبط باشد، اما برای قبول نهایی همه این فرضیات بازدید و تحقیقات بیشتری ملزوم است.

اختلال چهره کوری چه مقدار شایع است؟

محققان تا این مدت از مقدار ابتلای افراد به این بیماری کاملا یقین نیستند. در واقع تا این مدت اطلاعات مقداری درمورد این بیماری در دسترس است. اکنون بنا بر بازدید‌های محدود انجام‌شده، ۲٫۵درصد از مردم به این اختلال مبتلا می باشند. یقیناً از آنجایی‌ که تشخیص این اختلال زیاد سخت است، محققان تا این مدت درمورد تعداد مبتلایان اختلاف‌نظر دارند. درضمن بین این اختلال و ضعف به‌خاطرسپردن چهره‌ها مرز مشخصی وجود ندارد.

برد پیت (Brad Pitt)، بازیگر معروف هالیوود، یکی از افراد مشهور مبتلا به این اختلال است. او اخیرا در یکی از مصاحبه‌هایش حرف های است مدتی طویل است که نمی‌تواند چهره افراد را تشخیص دهد و این علتشده است دیگران او را بی‌ادب یا خودشیفته فکر کنند.

چهره‌کوری چه اثری روی بدن فرد مبتلا می‌گذارد؟

در بیماری چهره کوری، فقط مغز فرد مبتلا صدمه دیده است. یقیناً این نوع اختلال منبع اضطراب فرد می‌بشود و هنگامی برخلاف دیگران نمی‌تواند چهره افراد را برای بسپارد، حس شرمندگی و خجالت می‌کند و همین علتمی‌بشود که او از زیاد تر موقعیت‌های اجتماعی دوری کند.

انواع اختلال چهره‌کوری و علائم آنها

دو نوع اختلال چهره‌کوری وجود دارد که علائم متغیری دارند:

1. چهره‌کوری ادراکی: در این نوع اختلال، فرد حالات چهره و اشاره‌های غیرکلامی را تشخیص نمی‌دهد.
2. چهره‌کوری تداعی: در این نوع اختلال،‌ فرد مبتلا چهره دیگران (حتی آشنایان) را یادش نمی‌آید. در واقع او برای شناختن افراد باید از مشخصه‌های فرد دیگر چون صدا یا نحوه راه‌رفتنشان منفعت گیری کند.

آیا اختلال چهره‌کوری مسری است؟

اختلال چهره‌کوری مسری نیست، ولی آن دسته عفونت‌هایی که افراد را در معرض صدمات مغزی و درنتیجه گمان ابتلا به چهره‌کوری قرار خواهند داد، مسری‌اند. یقیناً همه عفونت‌ها فرد را دچار این چنین اختلالی نمی‌کنند.

چطور می‌توان اختلال چهره‌کوری را تشخیص داد؟

برای تشخیص چهره‌کوری ترکیبی از آزمایش‌های عصب‌شناختی، بازدید سابقه خانوادگی، تصویربرداری و آزمایش‌های تشخیصی انجام می‌بشود همانند:

• آزمایش‌های حسی: پزشک بینایی‌ فرد را می‌سنجد تا از کارکرد صحیح آن یقین بشود.
• آزمایش‌های مربوط به حالت شناختی و ذهنی: پزشک با این آزمایش‌ها یقین می‌بشود که اختلال چهره کوری ناشی از ضعف توانمندیهای ذهنی فرد چون توانایی تفکر، تمرکز یا حل قضیه نیست.
• آزمایش‌های حافظه: با این آزمایش اشکار می‌بشود اختلال چهره‌کوری‌ به‌علت ضعف حافظه است یا نه.
• آزمایش‌های تشخیص چهره: در آزمایش‌های تشخیص چهره، توانایی فرد برای تشخیص و به‌یادآوردن چهره‌ها سنجیده می‌بشود. در این آزمایش، امکان پذیر چهره اشخاص معروف به فرد نشان داده و قوت تشخیص او بازدید بشود. اگر متخصص به توانایی فهمیدن فرد از حالات چهره شک کرده باشد، از او می‌خواهد تا حالات چهره افراد درون تصاویر را کاملا شرح دهد.
• آزمایش تشخیص اشیا: آزمایش‌های تشخیص چهره‌کوری شباهت‌های بسیاری به انواع ادراک‌پریشی‌های بصری دیگر دارند. به این علت آزمایش‌های تشخیص اشیا اشکار می‌کند که چهره‌کوری فرد به هیچ‌یک از این نوع ادراک‌پریشی‌ها ربطی دارد یا نه. اگر فرد به بیشتر از یک نوع ادراک‌پریشی مبتلا باشد، با این آزمایش‌ها کاملا اشکار می‌بشود.

برخی از آزمایش‌های پزشکی که برای تشخیص این اختلال منفعت گیری خواهد شد، عبارت‌اند از:

• سی‌تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری)؛
• ای‌ای‌جی (الکتروانسفالوگرام)؛
• آزمایش جواب برانگیخته؛
• آزمایش ژنتیک؛
• ام‌آر‌ای (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)؛
• پونکسیون نخاعی یا بذل‌نخاع (پونکسیون کمری).

چهره کوری چطور درمان می‌بشود؟

اختلال چهره‌کوری را نمی‌توان درمان کرد، اما می‌توان برخی از عوامل عرصه‌سازش را از بین برداشت. هرچه این عوامل زیاد تر مهار شوند، از شدت این بیماری هم کم می‌بشود. متأسفانه امکان بهبود دائمی چهره‌کوری وجود ندارد و هر نوع درمانی موقتی است.

پزشکان برای بهبود و مهار اختلال چهره‌کوری راه حلهایی به بیمار آموزش خواهند داد تا از تأثیر مخرب این اختلال بر زندگی‌اش کاسته بشود. یقیناً درمان‌هایی که علل تشکیل این بیماری را مقصد قرار خواهند داد با راه حلهای مهار این بیماری متفاوت‌اند.

• تجویز دارو: از آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت گرفته تا داروهای ضدزوال عقل برای مهار عوامل عرصه‌ساز اختلال چهره کوری منفعت گیری می‌بشود.
• جراحی: برخی از تومورهای مغزی نواحی خاصی از مغز را دچار می‌کنند که درنهایت تبدیل اختلال چهره‌کوری می‌بشود. در صورت امکان، با برداشتن تومورها سختی روی مغز حذف و کارکرد آن عادی و درنتیجه اختلال چهره‌کوری درمان می‌بشود.

اختلال چهره‌کوری چه زمان بعد از درمان بهبود می‌یابد؟

زمان بهبودی به شدت این اختلال، بیماری‌های عرصه‌ای و درمان‌هایی که برای فرد مبتلا به‌ کار گرفته خواهد شد بستگی دارد و از چند ماه تا یک سال طول می‌کشد. بااین‌حال این اختلال تا حدی دائمی است.

عوارض جانبی درمان چهره کوری چیست؟

هریک از راه حلهای درمانی همچون مصرف دارو یا جراحی بسته به شدت بیماری و حالت جسمانی بیمار و عوامل دیگر، عوارض جانبی دارند. پزشک‌ موقع نظر هریک از درمان‌ها، عوارض جانبی آنها را هم به فرد گوشزد می‌کند.

چطور می‌توان با اختلال چهره‌کوری سازگار شد؟

حتی اگر اختلال چهره‌کوری فرد مبتلا درمان‌شدنی باشد، باز هم باید در برنامه‌های درمانی و توانبخشی که متخصصان پیشنهاد می‌کنند، شرکت کند. افراد مبتلا در این برنامه‌ها، راه حلهای سازگاری با چهره‌کوری را می‌آموزند از جمله:

• آموزش ادراکی: بیمار یاد می‌گیرد چطور ویژگی‌های چهره فردی را ببیند و برای بسپارد. در واقع او این کار را با شناسایی ویژگی‌های خاص صورت افراد انجام می‌دهد. این نوع آموزش به فرد برای تشخیص حالات و نشانه‌های حاضر در چهره افراد پشتیبانی تعداد بسیاری می‌کند.
• ترفندهای مقابله: این نوع توانبخشی به فرد مبتلا یاد می‌دهد با شنیدن اصوات اطرافیان خود را شناسایی کند. این توانایی به بیماران برای شناخت دیگران بدون دیدن چهره آنها پشتیبانی می‌کند.
• مراقبت از سلامت ذهن: افرادی که به چهره‌کوری مبتلا می باشند، زیاد تر اوقات در موقعیت‌های اجتماعی مضطرب خواهد شد و از تلاش برای شناسایی افراد خجالت‌زده و شرمنده خواهد شد. حتی برخی از مبتلایان منزوی خواهد شد و تعامل های اجتماعی خود را به‌شدت کم می‌کنند و درنهایت به دام افسردگی و مشکلات دیگر می‌افتند. به همین‌ علت، متخصص به فرد مبتلا راه حلهای مقابله با استرس و اضطراب را می‌آموزد تا او بتواند با حالت بیماری خود کنار بیاید.

چطور می‌توان از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد؟

زیاد تر اوقات اختلال چهره‌کوری اکتسابی، غیرمنتظره و بر تاثییر نوعی صدمه مغزی رخ می‌دهد و تنها راه پیشگیری از ابتلا به این بیماری، افت خطرات تبدیل صدمه‌ مغزی است. برای پیشگیری از صدمات مغزی از این نکات منفعت بگیرید:

• نگه داری رژیم غذایی متعادل و وزن مناسب: با این کار جلوی سکته مغزی و صدمات احتمالی به مغز را می‌گیرید.
• درمان عفونت‌ها: عفونت‌های چشم و گوش را نادیده نگیرید. گسترش این عفونت‌ها امکان پذیر به مغزتان صدمه بزند و شما را به انواع اختلال‌ها از جمله چهره‌کوری مبتلا کند. عفونت‌های مغزی حتی امکان پذیر مرگبار باشند.
• منفعت گیری از تجهیزات ایمنی در محل کار: به‌پشتیبانی تجهیزات ایمنی در محل کار از صدمات و جراحت‌های سر و صدمه مغزی پیشگیری کنید.
• رسیدگی به بیماری‌های مزمن: برخی از بیماری‌های مزمن همانند صرع و آپنه خواب تبدیل صدمات مغزی و تشکیل اختلال چهره‌کوری خواهد شد. به این علت این بیماری‌ها را مهار کنید.

چطور از خودمان مراقبت کنیم؟

اگر در مقطعی از زندگی‌تان به این اختلال مبتلا شدید، یادتان باشد این بیماری را خودتان نمی‌توانید تشخیص دهید یا درمان کنید. تشخیص این بیماری حتی برای افراد متخصص هم سخت است، چون امکان پذیر این اختلال ناشی از بیماری‌های عصب‌شناختی باشد. به این علت باید حتما به مراکز درمانی مراجعه کنید و تشخیص قطعی این بیماری را به پزشک متخصص بسپارید.

درضمن آن دسته از افرادی که اختلال چهره‌کوری مادرزادی دارند، فهمید این بیماری خود نمی‌شوند، چون به آن عادت کرده‌اند و در طول زندگی‌شان بدون این که کاملا فهمید باشند، راه حلهایی برای سازگاری با این بیماری یافته‌اند.

اگر شک کرده‌اید که دچار این بیماری هستید، راهی به‌جز مشورت با متخصص ندارید. او با راه حلهای معمول تشخیص این بیماری گمان وجود این اختلال را بازدید می‌کند.

درضمن اگر هریک از علائم زیر را داشتید، به‌شدت به اورژانس مراجعه کنید:

• ضعف، بی‌حسی یا فلج‌شدن یک طرف بدن؛
• گفتار نامفهوم یا درهم؛
• افتادگی یک طرف صورت یا ازدست‌دادن بینایی یک چشم؛
• مشکل بلع؛
• گیجی، تحریک‌پذیری یا بیقراری؛
• مشکل تمرکز، تفکر یا به‌خاطرسپردن؛
• سردرد ناگهانی شدید که شما را از انجام فعالیت‌های معمول بازمی‌دارد.

کلام آخر

درمان و توانبخشی برای بهبود علائم اختلال چهره کوری سودمند است و زندگی فرد مبتلا را راحت‌تر می‌کند. اگر به این نوع اختلال مبتلایید، حتما از درمان‌های مناسب منفعت گیری کنید. اگر هم در این عرصه توانایی‌های خوبی دارید، خوشحال می‌شویم آنها را با ما هم در بین بگذارید.