رحم اجاره ای چیست؟ شرایط، مرحله های و قوانین حقوقی در ایران
اجاره رحم فرایندی است که طی آن، شخصی حمل‌کردن و به‌دنیاآوردن جنین زوج فرد دیگر را تقبل می‌کند. این روش برای زوج‌هایی که با مشکل ناباروری دست‌وپنجه نرم می‌کنند، نور امیدی است تا بتوانند فرزندی از وجود خود را به بغل بکشند. یقیناً مرحله های اجاره رحم از جمله انتخاب مادر جانشین و طی‌کردن روال قانونی و حتی شرایط احساسی چندان راحت نیستند و چالش‌های خود را دارند. در این مقاله ابتدا با انواع راه حلهای فرایند رحم اجاره ای آشنا می‌شوید، سپس اطلاعات ملزوم برای عمل را در اختیار شما قرار می‌دهیم.
منظور از رحم اجاره ای چیست؟
اجاره رحم به روشی حرف های می‌بشود که شخص ثالثی فرزند شما را در رحم خود پرورش می‌دهد و او را به دنیا می‌آورد. شخص داوطلب «مادر جانشین» نامیده می‌بشود. این کار طبق معمول به دو روش انجام می‌بشود:
- در روش اول از تخمک مادر جانشین منفعت گیری می‌بشود و در واقع این داوطلب مادر بیولوژیکی کودک به حساب می‌آید. در این روش اسپرم پدر یا اسپرم اهدایی از طریق تلقیح داخل‌رحمی اسپرم یا IUI داخل رحم مادر جانشین می‌بشود و با تخمک او در هم می‌آمیزد.
- روش دوم با لقاح مصنوعی یا IVF انجام و از تخمک و اسپرم والدین متقاضی منفعت گیری می‌بشود. با لقاح مصنوعی تخمک مادر متقاضی توسط اسپرم بارور و در رحم مادر جانشین قرار داده می‌بشود. در این روش، مادر جانشین پیوند ژنتیکی با جنین ندارد و تنها او را تا زمان زایمان در رحم خود حمل می‌کند. این‌طوری جنین همه خصوصیات والدین واقعی‌اش را دریافت می‌کند و از لحاظ فقهی نیز فرزند مشروع آنها محسوب می‌بشود. در اجاره رحم طبق معمول از روش دوم منفعت گیری می‌بشود.
دلایل منفعت گیری از رحم اجاره ای
۱. ناباروری
زوج‌هایی که مشکل ناباروری دارند، میتوانند سراغ رحم اجاره ای بروند. این چنین افرادی که سقط جنین پیاپی داشته‌اند، مکرر در لانه‌گزینی ناکامی خورده‌اند یا رحمشان مشکل دارد، از شیوه اجاره رحم منفعت می‌برند.
۲. بیماری
حاملگی برای افراد مبتلا به برخی از بیماری‌ها همچون بیماری‌های کلیوی و قلبی زیاد خطرناک است. برخی از داروها نیز برای حاملگی خطرناک‌اند. این دسته از افراد به‌علت خطر زیاد حاملگی میتوانند به اجاره رحم روی بیاورند. این چنین برخی از متخصصان به‌علت مشکلات روحی و روانی شخص را از حامله‌شدن منع می‌کنند.
۳. سابقه مشکل بارداری
دسته‌ای دیگر از افراد امکان پذیر به‌خاطر مشکلات قبلی بارداری سراغ اجاره رحم بروند. برای مثال خون‌ریزی شدید بعد از زایمان که تبدیل برداشتن رحم بشود، جزو این مشکلات است.
۴. سن زیاد
باردارشدن خانم‌های بالای ۳۵ سال گمان ابتلای فرزند به اختلالات ژنتیکی را افزایش می‌دهد. این چنین بارداری در این سن به‌علت افت ذخیره تخمدان امکان پذیر زیاد دشوار باشد. در این چنین شرایطی، منفعت گیری از رحم اجاره ای گزینه خوبی است.
۵. اختلال ژنتیکی
اگر مادر مبتلا به اختلال‌های ژنتیکی است، بهتر است از رحم اجاره ای و تخمک اهدایی منفعت گیری بشود. یقیناً در این شرایط خود مادر می‌تواند با منفعت گیری از تخمک اهدایی جنین را در رحم خود حمل کند.
شرایط مادر جانشین برای رحم اجاره ای
هر والد یا کلینیک ناباروری شرایط متغیری برای مادر جانشین تعیین می‌کند. شرایط رایج برای انتخاب مادر جانشین عبارت‌اند از:
- ۲۱ تا ۴۵ سال سن داشته باشد. (سن ایدئال زیر ۳۵ سال است.)
- شاخص توده بدنی مناسبی داشته باشد.
- حداقل یک بار بدون مشکلات شدید دوران بارداری زایمان موفق داشته باشد.
- بیشتر از ۵ بار زایمان نکرده باشد.
- بیشتر از ۳ بار سزارین نکرده باشد.
- آزمایش‌های روانی و پزشکی ملزوم را گذرانده باشد.
- به داروهای ضدافسردگی، هرگونه مواد مخدر، الکل و دخانیات اعتیاد نداشته باشد.
- ساکن محله‌ای باشد که با اجاره رحم مشکلی نداشته باشند.
- شریک زندگی‌اش حمایتکننده او باشد.
- از نظر روانی و احساسی باثبات باشد.
- مدارک و قراردادهای ملزوم را امضا کند.
مرحله های اجاره رحم
اگر تصمیم نهایی خود را گرفته‌اید و تصمیم دارید سراغ رحم اجاره ای بروید، باید مرحله های کلی این فرایند را بدانید. اولین قدم دریافت تأییدیه دادگاه است که جلوتر درمورد آن سخن بگویید می‌کنیم. در این قسمت، کلیات مرحله های اجاره رحم از طریق مؤسسات و کلینیک‌های ناباروری بعد از دریافت تأییدیه را توضیح می‌دهیم.
۱. آشنایی اولیه
بهتر است بعد از مراجعه به کلینیک مورد نظر خود، وکیلی بگیرید که در عرصه رحم اجاره ای فعالیت کرده باشد. این چنین مشاوره حقوقی و مشاوره بهداشت روان هم برای والدین و هم برای مادر جانشین شدیدا پیشنهاد می‌بشود. در این مرحله، والدین باید سپس از این که آگاهی کامل درمورد انواع اجاره رحم کسب کردند، یکی از راه حلها را انتخاب کنند.
۲. انجام آزمایش‌های ملزوم
بعد از این که داوطلب رحم اجاره ای را اشکار کردید، باید کاملا بازدید بشود و آزمایش‌های پزشکی، روانی، مالی و جسمانی را انجام دهد. در این مرحله، مادر جانشین باید از خطرات احتمالی فرایند اجاره رحم خبر داشته باشد و درنهایت بر سر مبلغی عادلانه توافق بشود.
۳. تنظیم قرارداد
این مرحله یکی از با اهمیت ترین مرحله های فرایند رحم اجاره ای است. شما و داوطلب رحم اجاره‌ای باید قراردادی قانونی تنظیم کنید تا در آینده مشکلی به وجود نیاید. این قرارداد امکان پذیر زیاد طویل بشود، چراکه باید هر شرایطی را که فکر می‌کنید ملزوم است، در آن ذکر کنید.
مسئله زیاد مهم وجود وکیل دادگستری زمان تنظیم قرارداد است. بهتر است این کار را به وکیلی یقین بسپارید و برای مطمعن زیاد تر از او بخواهید تا زمان تولد نوزاد با شما همکاری کند.
۴. لقاح
در این مرحله، تخمک‌ها و اسپرم والدین یا اهداکنندگان جمع‌آوری و در آزمایشگاه ترکیب خواهد شد تا رویان‌ها از طریق IVF راه اندازی شوند. درنهایت این رویان‌ها از لحاظ کیفیت و اختلالات ژنتیکی بازدید و به رحم مادر جانشین منتقل خواهد شد.
۵. بارداری
مادر جانشین تحت‌نظر پزشک و کلینیک، جنین را در رحم خود نگه می‌دارد. کلینیک موظف است والدین را از شرایط و فرایند بارداری داوطلب رحم اجاره ای مطلع کند. در روبه رو، والدین نیز نباید حمایتاحساسی و مالی خود را در طول بارداری از مادر جانشین کوتاه کنند.
قیمت رحم اجاره ای در ایران
هزینه رحم اجاره ای تنها بخشی از مبلغی است که باید در فرایند اجاره رحم بپردازید و قیمت ثابت و مشخصی ندارد. هزینه کلی طبق معمول شامل موارد زیر می‌بشود:
- هرگونه هزینه درمان، دارو، آزمایش و سونوگرافی؛
- آزمایش‌های صلاحیت باروری؛
- برسی‌های روانی؛
- ایاب‌وذهاب به کلینیک؛
- مسائل حقوقی و قانونی؛
- دستمزد کلینیک.
توافق در خصوص هزینه‌ها از با اهمیت ترین قسمت‌های قرارداد بین شما و مادر جانشین است. دقت داشته باشید که حمایتمالی و روحی و اجتماعی از مادر جانشین جهت روحیه بهتر او و درنتیجه به‌دنیاآمدن نوزادی سالم می‌بشود.
قوانین حقوقی اجاره رحم در ایران
قانونی اختصاصی رحم اجاره ای در ایران وجود ندارد، اما قانونی درمورد اهدای جنین در سال ۱۳۸۳ به قبول شورای نگهبان رسید که می‌توان از مفاد آن برای تعریف قوانین اجاره رحم منفعت برد. بنا به این قانون، در شرایط زیر می‌توانید عمل به اجاره رحم کنید:
- برای این که فرایند اجاره رحم طی بشود، ملزوم است هر دو زن و شوهر رضایت داشته باشند. در صورت رضایت طرفین، زن و شوهر باید خواست خود را به دادگاه تحویل دهند. در صورتی که والدین صلاحیت ملزوم را داشته باشند، خواست توسط قاضی قبول شده و فقط در این صورت میتوانند عمل به اجاره رحم کنند.
- زوجین باید گواهی پزشکی ناباروری داشته باشند و این گواهی توسط دادگاه قبول بشود. در این صورت این زوج میتوانند به کلینیک‌های مجاز در عرصه درمان ناباروری و اجاره رحم مراجعه کرده و از آنها پشتیبانی بگیرند. برای این منظور، نیاز است رضایت‌نامه کتبی والدین متقاضی و مادر جانشین را به کلینیک اراعه دهند. سپس کلینیک‌های نامبرده با مراعات قوانین شرعی، فرایند لقاح مصنوعی و انتقال جنین به رحم مادر جانشین را انجام خواهند داد.
دقت داشته باشید که قانون مشخصی درمورد رحم اجاره ای وجود ندارد، بعد اگر مشکل حقوقی پیش بیاید، حل‌کردن آن زیاد دشوار خواهد می بود. در این چنین شرایطی، قرارداد درست و اصولی برای شما نجات‌دهنده است. در این خصوص قانون ۱۰ مدنی نیز به پشتیبانی شما می‌آید و به قراردادتان اعتبار می‌بخشد. قانون ۱۰ مدنی اختیار بیشتری به طرفین قرارداد می‌دهد و تنظیم قرارداد را راحت‌تر می‌کند. این قانون گفتن می‌کند:
قراردادهای خصوصی نسبت به افرادی که آن را منعقد نموده‌اند در صورتی که ناموافق صریح قانون نباشد، نافذ است.»
درنهایت مواظب باشید در دام دلالان این حوزه نیفتید. امکان سوءاستفاده حقوقی و مالی در طی فرایند از عوارض رحم اجاره ای محسوب می‌بشود.
مدارک موردنیاز والدین در دادگاه برای اجاره رحم
برای این که خواست خود برای اغاز فرایند رحم اجاره ای پیش ببرید، به یک سری مدارک پایه نیاز دارید. فهرست مدارک ملزوم برای اجاره رحم عبارت‌اند از:
- اصل شناسنامه والدین؛
- کپی از صفحات اول و دوم شناسنامه والدین؛
- اصل و کپی سند ازدواج؛
- چند قطعه عکس ۳×۴ از والدین؛
- دفترچه بیمه؛
- گواهی پزشکی عدم ابتلا به بیماری‌های بدون درمان؛
- سونوگرافی تأییدشده از نظر حجم و ذخیره تخمدان مادر متقاضی؛
- گواهی پزشکی مبنی بر لزوم اجاره رحم.
شرایط قبول صلاحیت والدین در دادگاه برای اجاره رحم
پیش از این گفتیم تا هنگامی قبول دادگاه را دریافت نکنید، نمی‌توانید برای انجام قانونی فرایند رحم اجاره ای عمل کنید. برای دریافت قبول صلاحیت دادگاه ملزوم است هم شما و هم همسرتان شرایط زیر را داشته باشید:
- گواهی پزشکی اراعه دهید که طبیعی نمی‌توانید بچه‌دار شوید.
- از نظر جسمانی سالم باشید و هیچ‌گونه بیماری غیرقابل‌درمانی نداشته باشید.
- به هیچ‌گونه مواد مخدر و دخانیات اعتیاد نداشته باشید.
- تابعیت ایران را داشته باشید.
- صلاحیت اخلاقی داشته باشید.
- سابقه کیفری نداشته باشید.
- حالت روحی و روانی مناسبی داشته باشید.
شناسنامه نوزاد حاصل از اجاره رحم
پیش از تولد نوزاد، بهتر است شما و مادر جانشین در بیمارستان حاضر شوید و قراردادتان را به مسئولان بیمارستانی که قرار است نوزاد در آن متولد بشود، اراعه دهید. این‌طوری نام مادر واقعی در گواهی تولد ثبت می‌بشود و بعدا زمان گرفتن شناسنامه نوزاد با مشکلات کمتری روبه رو می‌شوید.
ربط مادر جانشین با نوزاد
امروزه زیاد تر از روش دوم که در ابتدا توضیح دادیم، منفعت گیری می‌بشود. در این چنین شرایطی جنین از لقاح تخمک و اسپرم زوج متقاضی به وجود آمده است که ربطی به مادر جانشین ندارد. مادر جانشین تنها جنین را در رحم خود تا لحظه تولد نگه می‌دارد و هیچ شباهت و ربط بیولوژیکی و ژنتیکی‌ای بین آنها نخواهد می بود. بهتر است برای جلوگیری از تشکیل وابستگی احساسی بین مادر جانشین و نوزاد می‌توانید در قرارداد قید کنید که بعد از زایمان، نوزاد را به او نشان ندهند.
شما بگویید
منفعت گیری از رحم اجاره ای امیدی تازه برای زوج‌هایی است که به دلایلی نابارورند. خوشبختانه این روش از لحاظ قانونی و فقهی مشکلی ندارد و در سرزمین ما نیز قابل‌اجراست. یقیناً باید در نظر داشت که فرایند اجاره رحم و تولد فرزند مسیر آسانی نیست و ملزوم است آمادگی روحی و روانی ملزوم را داشته باشید. لازمه این مسیر پشتیبانی‌گرفتن از مشاوران، وکیلان معتمد دادگستری، تنظیم قراردادی اصولی و انتخاب مادر جانشین یقین است.
منبع های دیگر: mashhadlaw
