هیپوکسی؛ همه‌چیز درمورد افتاکسیژن در بافت‌های بدن
هیپوکسی به‌معنی افت مقدار اکسیژن در بافت‌های بدن است. این حالت امکان پذیر جهت علائمی همانند گیجی، حس خستگی، تنفس دشوار، افزایش ضربان قلب و کبودشدن پوست بشود. تعداد بسیاری از بیماری‌های قلبی و ریوی مزمن افراد را در معرض ابتلا به هیپوکسی قرار خواهند داد و حتی زندگی‌شان را به خطر می‌اندازند. آیا هیپوکسی درمان دارد؟ می‌دانید چرا تشکیل می‌بشود و برای مقابله با آن چه کاری باید انجام داد؟ برای کسب اطلاعات زیاد تر تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
هیپوکسی چیست؟
هیپوکسی وقتی اتفاق می‌افتد که بافت‌های بدن اکسیژن کافی دریافت نکنند. هنگامی نفس می‌کشید، اکسیژن داخل ریه‌ها می‌بشود. این اکسیژن از طریق مسیر هوایی داخل کیسه‌هایی به‌نام آلوئول می‌بشود. در مرحله سپس، اکسیژن از طریق مویرگ‌های کنار آلوئول‌ها داخل جریان خون می‌بشود و درنهایت با جریان خون به بافت‌ها می‌رسد.
می‌توانید مولکول‌های اکسیژن را همانند مسافرانی در نظر بگیرید که از فرودگاه (ریه) به‌وسیله ناقل‌هایی داخل بزرگراه (جریان خون) خواهد شد و به مقصد (بافت‌ها) می‌رسند. وقتی که اکسیژن به بافت می‌رسد، مسافر فرد دیگر به‌نام کربن دی‌اکسید جای خود را با اکسیژن عوض می‌کند و از طریق ناقل‌ها به ریه می‌رود و به‌گفتن مواد زائد با بازدم از بدن خارج می‌بشود. جریان هوا و جریان خون هر دو در فرایند اکسیژن‌رسانی نقش مهمی دارند. به همین علت بیماری‌های ریوی و قلبی گمان ابراز هیپوکسی را افزایش خواهند داد.
تفاوت هیپوکسی و هیپوکسمی
این دو واژه امکان پذیر به‌جای هم منفعت گیری شوند، اما یکسان نیستند. هرچند هر دو کلمه با فقدان اکسیژن مرتبط‌اند، این فقدان در قسمت‌های گوناگون بدن اتفاق می‌افتد. بیماری هیپوکسی
افت مقدار اکسیژن در بافت و هیپوکسمی افت مقدار اکسیژن در خون است. هیپوکسی طبق معمول (نه همیشه) به‌جهت هیپوکسمی تشکیل می‌بشود. به این علت امکان پذیر فرد هیپوکسیک بشود، ولی هیپوکسمیک نباشد و برعکس.
علت هیپوکسی
هر وضعیتی که مقدار اکسیژن خون را افت دهد یا جریان خون را محدود کند، امکان پذیر جهت بیماری هیپوکسی بشود. این عارضه جزو حالت‌های شایعی است که امکان دارد در هر سنی اتفاق بیفتد، اما زیاد تر به‌علت بیماری‌هایی عرصه‌ای تشکیل می‌بشود که روی جریان خون و تنفس تاثییر می‌گذارند از جمله:
انواع هیپوکسی
چند عامل مهم در رسیدن اکسیژن به سلول‌ها نقش دارند، از جمله:
- وجود اکسیژن کافی در هوای تنفسی؛
- کارکرد سالم ریه برای رسیدن اکسیژن به آلوئول‌ها؛
- سلامت قلب و عروق برای رساندن خون غنی از اکسیژن به بافت‌ها؛
- گلبول قرمز کافی برای انتقال اکسیژن؛
- توانایی سلول‌های بافتی برای منفعت گیری از اکسیژن.
۱. هیپوکسی هیپوکسمیک
شایع‌ترین نوع هیپوکسی است که به‌علت افتاکسیژن در خون تشکیل می‌بشود. هیپوکسمی امکان پذیر ناشی از بیماری قلبی و ریوی، نقایص مادرزادی قلب و داروهای کاهنده مقدار تنفس باشد. رفتن به مناطق مرتفع، یعنی جایی که مقدار اکسیژن کم است، نیز می‌تواند جهت هیپوکسمی بشود.
۲. هیپوکسی ناشی از نقص گردش خون
خون مقدار بسیاری اکسیژن دارد، اما اگر قلب خون را به‌خوبی پمپ نکند یا انسدادی در عروق خونی وجود داشته باشد، اکسیژن کافی به بافت‌ها نمی‌رسد. به این حالت هیپوکسی جریان خون یا هیپوکسی ایسکمیک حرف های می‌بشود. نارسایی مادرزادی قلب، لخته خون، مسمومیت، بیماری‌هایی همانند سندرم رینود، تماس با سرما و شوک گمان هیپوکسی گردش خون را افزایش خواهند داد.
۳. هیپوکسی ناشی از کم‌خونی
این عارضه وقتی رخ می‌دهد که گلبول‌های قرمز کافی برای حمل اکسیژن از ریه به بافت وجود نداشته باشند. اگر بدن گلبول قرمز کافی نسازد یا این سلول‌ها بدشکل باشند، فرد دچار کم‌خونی می‌بشود. کم‌خونی فقر آهن، ازدست‌دادن مقدار بسیاری خون و مسمومیت با کربن مونوکسید امکان پذیر جهت این نوع هیپوکسی شوند.
۴. هیپوکسی هیستوتوکسیک
وقتی اتفاق می‌افتد که سلول‌های بدن نمی توانند به‌خوبی از اکسیژن منفعت گیری کنند. امکان پذیر اکسیژن بسیاری به ریه و جریان خون داخل بشود، اما وقتی که اکسیژن به بافت‌ها می‌رسد، چیزی مانع منفعت گیری سلول‌ها از اکسیژن بشود. این قضیه امکان پذیر ناشی از مسمومیت با سیانید، مسمومیت شیمیایی، مصرف مواد مخدر و الکل باشد.
علائم هیپوکسی چیست
علائم هیپوکسی به شدت آن، علت عرصه‌ای و قسمت دچار بیماری بستگی دارند. وقتی که اکسیژن کم است، امکان پذیر حس کنید که نمی‌توانید نفس بکشید یا نمی‌توانید به‌خوبی فکر کنید. این بیماری علائم مختلفی دارد، از جمله:
- بی‌قراری؛
- سردرد؛
- گرگرفتگی؛
- تاری دید؛
- مشکل تکلم؛
- گزگز؛
- گیجی؛
- اضطراب؛
- افزایش ضربان قلب؛
- افزایش تنفس؛
- سختی در تنفس یا تنگی نفس.
هیپوکسی شدید می‌تواند علائم فرد دیگر هم تشکیل کند، از جمله:
- افت ضربان قلب؛
- بی‌قراری شدید؛
- ازدست‌رفتن هماهنگی اعضای بدن؛
- کبودشدن پوست؛
- اختلال در قضاوت؛
- ازدست‌دادن هوشیاری؛
- تشنج؛
- کما.
عوارض جانبی هیپوکسی
نرسیدن طویل‌زمان اکسیژن به بافت‌های بدن امکان پذیر جهت عوارض جدی بشود، همانند:
- صدمه به اندام: از جمله صدمه به اندام‌های حیاتی همانند مغز، قلب، کبد و کلیه که احتمالا جهت نقص کارکرد اندام یا مشکلات طویل مدت بشود.
- اختلال شناختی: هیپوکسی طویل‌زمان امکان پذیر جهت اختلال شناختی، مشکلات حافظه، مشکل تمرکز و دقت و اختلال شناختی کلی بشود.
- مشکلات عصبی: این عارضه می‌تواند جهت سکته مغزی، تشنج، کما یا مرگ مغزی بشود.
هیپوکسی خفیف اما طویل‌زمان هم امکان پذیر جهت این چنین عوارضی بشود:
- پیشرفت سرطان، رشد تومور، مقاومت به درمان‌های سرطان؛
- بدترشدن بیماری‌های قلبی‌عروقی؛
- نارسایی کلیه یا پیشرفت سریع بیماری کلیه.
تشخیص هیپوکسی
پزشک با معاینه بالینی و گوش‌دادن به صدای قلب و ریه می‌تواند این عارضه را تشخیص دهد. این چنین امکان پذیر برای بازدید وجود کبودی، پوست و ناخن‌ها و لب‌ها را نگاه کند. برای بازدید مقدار اکسیژن و علت عرصه‌ای هیپوکسی آزمایش‌هایی تجویز خواهد شد، از جمله:
- پالس اکسیمتری: حسگری روی انگشت شما قرار می‌گیرد تا مقدار اکسیژن خون را بسنجد. این روش غیرتهاجمی و بدون درد است.
- آزمایش گاز خون شریانی (ABG): با یک سوزن نازک خون از مچ دست، بازو یا کشاله ران گرفته می‌بشود تا مقدار اکسیژن آن بازدید بشود.
- آزمایش کارکرد ریه (PFT): به‌وسیله دهانی متصل به یک دستگاه عمل دم و بازدم را انجام می‌دهید تا کارکرد ریه شما بازدید بشود.
- تصویربرداری: پرتوی ایکس، سی.تی اسکن و اسکن وی‌کیو (V/Q) ابزارهایی برای عکس‌برداری از اندام های داخلی می باشند. این تصاویر تشخیص عامل بیماری را راحت‌تر می‌کنند.
- آزمایش پیاده‌روی ۶دقیقه‌ای: در این آزمایش، ۶ دقیقه روی یک سطح صاف قدم می‌زنید تا ببینید در این زمان تا چه فاصله‌ای می‌توانید پیاده‌روی کنید. این آزمایش برای برسی کارکرد قلب و ریه سودمند است.
- اکوکاردیوگرام (ECG): در این آزمایش از امواج صوتی برای تصویربرداری از قلب، برسی کارکرد قلب، تشخیص ناهنجاری‌های ساختاری یا بیماری‌های قلبی منفعت گیری می‌بشود.
- الکتروکاردیوگرام (EKG): از این آزمایش برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی قلب و برسی ضربان و ریتم قلب و ناهنجاری‌های احتمالی منفعت گیری می‌بشود.
درمان هیپوکسی
درمان هیپوکسی به علت عرصه‌ای آن بستگی دارد و طبق معمول شامل از بین بردن علت عرصه‌ای، رساندن اکسیژن ملزوم به بدن و جلوگیری از عوارض هیپوکسی است و موارد مختلفی را شامل می‌بشود، از جمله:
- استنشاق استروئیدهایی که مسیر هوایی را باز می‌کنند برای درمان آسم و دیگر بیماری‌های ریه؛
- مصرف داروهایی که جهت افت مایع اضافی در ریه خواهد شد؛
- ماسک سختی مثبت مداوم مسیرهای هوایی برای آپنه خواب؛
- سختی مثبت مسیر هوایی برای درمان بیماری انسداد ریوی مزمن و برخی از انواع آپنه خواب؛
- اکسیژن مکمل برای درمان هیپوکسی مزمن؛ (ماسک یا لوله روی بینی قرار می‌گیرد و نوعی دستگاه انتقال اکسیژن مقدار انتقال اکسیژن به ریه و آلوئول‌ها را افزایش می‌دهد.)
- تهویه مکانیکی در بیمارستان برای هیپوکسی حاد شدید (اغاز ناگهانی).
مهار علائم هیپوکسی
اگر علائمی همانند گیجی، افزایش ضربان قلب یا تنفس دارید یا فهمید کبودشدن ناخن‌ها، لب‌ها و پوست‌تان شده‌اید، باید بلافاصله خدمات پزشکی دریافت کنید. این عارضه باید بالافاصله درمان بشود تا از صدمه دائمی اندام جلوگیری بشود. بیماری انسداد ریوی مزمن و برخی دیگر از بیماری‌ها با علائم خفیف‌تر می‌توانند جهت هیپوکسی مزمن شوند. در شرایط خاص، پزشک درمورد مهار علائم و راه حلهای جلوگیری از کم شدن شدید اکسیژن با شما سخن بگویید می‌کند.
پیشگیری از هیپوکسی
بهترین روش پیشگیری از این بیماری مهار عوامل عرصه‌ساز افت اکسیژن است. اگر بیماری قلبی یا ریوی دارید، درمورد نگرانی‌هایتان و راه حلهای خاص افت خطر با پزشک سخن بگویید کنید. برخی از موقعیت‌ها همانند وجود در ارتفاع گمان ابراز این بیماری را افزایش خواهند داد. درمورد مسئله‌های خاصی که باید در زمان سفر یا تحول دارو مراعات کنید با پزشک سخن بگویید کنید.
هیپوکسی طبق معمول به درمان سریع نیاز دارد، بعد اگر به بیماری‌های عرصه‌ساز هیپوکسی مبتلا هستید در خصوص روش های مهار آن با پزشک سخن بگویید کنید. بعضی اوقات سپس از درمان بیماری عرصه‌ای، هیپوکسی رفع می‌بشود و به اکسیژن مکمل نیازی نیست. اما در برخی موارد، امکان پذیر به اکسیژن مکمل مزمن نیاز داشته باشید تا یقین شوید که گمان هیپوکسی یا صدمه بافتی ناشی از افتاکسیژن وجود ندارد.
خودمراقبتی
اگر نوعی بیماری عرصه‌ای دارید که جهت هیپوکسی می‌بشود، بهترین راه مهار بیماری است، از جمله:
- علائم تازه را نادیده نگیرید. با خودتان صادق باشید و اگر حس می‌کنید چیزی درست نیست به پزشک مراجعه کنید.
- از خودتان مراقبت کنید. برای مثال اگر آسم دارید، زمان نیاز از اسپری تنفسی منفعت گیری کنید و تمرینات تنفسی را انجام دهید.
- سیگار و محصولات حاوی تنباکو را کنار بگذارید. ترک سیگار کارکرد ریه را بهبود می‌دهد و از صدمه‌های بعدی ریه جلوگیری می‌کند.
- داروهای تجویزشده را مرتب مصرف کنید.
برای سفر به مناطق مرتفع نکاتی را مورد نظر داشته باشید. افرادی که دچار بیماری‌های عرصه‌ای نیستند هم امکان پذیر در ارتفاع دچار مشکل تنفسی شوند. برای سازگاری با شرایط به خودتان زمان بدهید و وسایل و داروهای ملزوم را به همراه داشته باشید.
سؤالات رایج
۱. هیپوکسی خاموش چیست؟
هیپوکسی خاموش که هیپوکسی شاد هم نامیده می‌بشود، وضعیتی است که افرادی با افتاکسیژن دچار علائم معمول هیپوکسی نمی‌شوند. این حالت در ۳۲ تا ۶۵درصد از افراد مبتلا به کووید ۱۹ گزارش شد.
۲. هیپوکسی طی چه زمان جهت صدمه مغزی می‌بشود؟
نبوده است اکسیژن سلول‌های مغزی را می‌کشد. برخی از این سلول‌ها در کمتر از ۵ دقیقه می‌میرند. اگر زیاد تر از ۵ دقیقه اکسیژن به مغز نرسد، امکان پذیر جهت تشنج، کما یا مرگ مغزی بشود.
شما بگویید
شما چه مقدار با هیپوکسی و افتاکسیژن آشنایی دارید؟ آیا تابه‌حال دچار این عارضه شده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید توانایی و نظرتان را در تکه ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این نوشته را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
