هنگامی زیرساخت بهانه‌ای برای تعویق از بین بردن فیلترینگ می‌شود_سیاه پوش

بعد از کش و قوس‌های زیاد بر سر نوشته از بین بردن فیلترینگ، سرانجام در ماه قبل خبری مبنی بر اجماع قوای سه‌گانه در این خصوص انتشار شد. این خبر بار دیگر امید را به صاحبان کسب‌وکارها و دیگر کاربران شبکه‌های اجتماعی برای دسترسی آسان‌تر به پلتفرم‌های گوناگون بازگرداند. با این حال، کم کم اشکار شد که فقطً «اجماع» برای از بین بردن فیلترینگ کافی نیست و مانع بزرگ فرد دیگر به نام «زیرساخت» وجود دارد.

به نقل از سرویس داخلی سایت اخبار تکنولوژی تکنا، از آنجایی که از بین بردن فیلتر می‌تواند موج عظیمی از افزایش ترافیک اینترنتی را به همراه داشته باشد، زیرساخت‌های جاری سرزمین توانایی پاسخگویی به این حجم از تقاضا را ندارند. این بدان معناست که اعمال ناگهانی این تحول بزرگ مقدور نیست و باید به طور تدریجی و با برتری‌بندی اشکار پیش رفت. این نوشته پیش‌تر توسط سیدستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز مورد اشاره قرار گرفته می بود. در خصوص این مانع تازه، دو مسئله حائز اهمیت است.

نخست این که اصل از بین بردن فیلتر مورد پذیرفتن قرار گرفته و اکنون او گفت و گو بر سر چگونگی اجرای آن است؛ تغییری که می‌تواند سرآغازی برای بهبود شرایط فضای دیجیتال سرزمین باشد. مسئله دوم نیز این است که کوششهای صورت گرفته برای از بین بردن فیلترینگ نباید فقطً به علت مسائل فنی متوقف بشود. سال قبل تعرفه‌های اینترنت به بهانه گسترش زیرساخت‌ها افزایش یافت و اپراتورها وعده بهبود تدریجی کیفیت زیرساخت‌ها را دادند. به این علت، انتظار می‌رود که این مانع نیز هرچه سریع تر رفع بشود تا سرزمین به سمت حکمرانی واقعی و کارآمد در فضای مجازی قدم بردارد.

بهزاد اکبری، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، اخیراً در مصاحبه‌ای آمار و تحلیل‌هایی در رابطه حالت جاری فضای اینترنتی و زیرساخت‌های آن اراعه کرده است. به حرف های وی، بیشتر از ۵۰ درصد ترافیک اینترنت سرزمین از طریق فیلترشکن‌ها عبور می‌کند. این قضیه نه تنها شدت دسترسی کاربران را افت داده، بلکه مشکلات امنیتی بسیاری را نیز به جستوجو داشته است. منفعت گیری گسترده از فیلترشکن‌های ناایمن تبدیل آلودگی شدید دستگاه‌های کاربران به بدافزارها شده و ایران را به یکی از آلوده‌ترین نقاط جهان از این نظر تبدیل کرده است. این آلودگی‌ها علتشکل‌گیری شبکه‌های بزرگ بدافزاری شده که به مهاجمان خارجی اجازه می‌دهد از دستگاه‌های کاربران برای حملات داخلی و خارجی منفعت گیری کنند. این کار، امنیت سایبری سرزمین را به طور جدی تهدید می‌کند.

آلودگی گسترده شبکه پیامدهای زیاد مخربی دارد. به حرف های اکبری، روزانه حجم قابل توجهی از حملات سایبری از شبکه ایران به خارج از سرزمین انجام می‌بشود. این قضیه علتشده برخی از اراعه‌دهندگان خدمات خارجی، آدرس‌های IP ایرانی را در لیست سیاه خود قرار دهند. در نتیجه، نزدیک به ۳۰ درصد از دامنه‌های اینترنتی برای کاربران ایرانی غیرقابل دسترس شده‌اند. مسئله قابل دقت این است که سهم فیلترینگ در این انسداد کمتر از ۱۰ درصد برآورد می‌بشود و مابقی ناشی از تحریم‌ها و آلودگی‌های شبکه است. به عبارت دیگر، تقریباً از هر سه دامنه اینترنتی در جهان، یک دامنه برای کاربران ایرانی مسدود است. این نوشته دسترسی کاربران ایرانی به منبع های گوناگون آنلاین را به شدت محدود کرده است.

آمارهای مربوط به پهنای باند اینترنت سرزمین نیز قابل تأمل است. پهنای باند جاری سرزمین نزدیک به ۱۰.۵ ترابیت بر ثانیه است، در حالی که مصرف ترافیک بین‌المللی در ساعات اوج تنها بین ۶ تا ۷ ترابیت بر ثانیه گزارش شده است. در حالی که ترافیک اینترنت در سال‌های قبل به طور متوسط ۳۰ درصد رشد می‌کرد، محدودیت‌های اعمال شده در سال ۱۴۰۱ تبدیل کم شدن ۵۰ درصدی آن شد. اگرچه این روال به آرامی رو به بهبود است، اما تا این مدت به سطح پیش از اعمال محدودیت‌ها بازنگشته‌ایم. مسئله دلنشین‌تر این که از زمان اغاز به کار دولت سیزدهم، رشد ترافیک اینترنت تنها ۱۷ درصد بوده است، که نشان‌دهنده کندی شدید رشد مصرف اینترنت در سرزمین است. این آمارها الزام دقت جدی به گسترش زیرساخت‌های اینترنتی را مشخص می کند.

بر پایه اظهارات اکبری، در ساعات اوج مصرف، نزدیک به ۳.۵ ترابیت بر ثانیه ترافیک داخلی در مرکز تبادل ترافیک تهران ثبت می‌بشود. این آمار شامل ترافیک محتوایی و خدمات میزبانی شده در شبکه اپراتورها نیز می‌بشود. اما سهم مطلب‌رسان‌های داخلی از این ترافیک تنها ۳۰۰ گیگابیت بر ثانیه است که نشان‌دهنده سهم زیاد ناچیز این پلتفرم‌ها از کل مصرف سرزمین است. این نوشته مشخص می کند که مطلب‌رسان‌های داخلی نتوانسته‌اند جانشین مناسبی برای پلتفرم‌های خارجی محبوب کاربران باشند.

یکی از نگرانی‌های مهم در این بین، تأثیر از بین بردن فیلترینگ بر حالت شبکه است. اکبری معتقد است که در صورت برداشتن ناگهانی فیلترینگ، گمان ابراز اختلال در شبکه اپراتورها وجود دارد. با این حال، او پافشاری می‌کند که برنامه‌ریزی برای اکوسیستم دیجیتال سرزمین باید طویل مدت باشد. در شرایطی که شاخص سرانه مصرف دیتا در سرزمین نزدیک به ۲۳ کیلوبیت بر ثانیه است، در حالی که این رقم در ترکیه ۵۰ و در آمریکا بیشتر از ۲۰۰ کیلوبیت بر ثانیه است، آشکار است که سرزمین ما نیازمند رشد دیدنی در مصرف دیتا است. پیش‌بینی‌ها مشخص می کند که از بین بردن فیلتر پلتفرم‌های پرمصرف می‌تواند حداقل ۳۰ درصد به ترافیک سرزمین اضافه کند، اما این رشد تنها در صورتی پایدار خواهد می بود که زیرساخت‌ها به موازات آن گسترش یابند. این گسترش زیرساختی، نیازمند اندوخته‌گذاری مناسب و برنامه‌ریزی دقیق است.

اعداد و ارقامی که بهزاد اکبری در رابطه حالت پهنای باند و مصرف اینترنت در ایران نقل کرد، از اهمیت بالایی برخوردار است. از روز قبل، او گفت و گو بر سر این نوشته در جریان بوده که دولت از طرق گوناگون اظهار کرده زیرساخت‌ها به اندازه‌ای نیست که بتوانند تغییرات جدی همانند از بین بردن فیلترینگ سراسری را به طور ناگهانی تحمل کنند. این نوشته، نگرانی‌ها در رابطه پایداری شبکه در صورت از بین بردن فیلتر را افزایش داده است.

با این وجود، گمانه‌زنی‌هایی در رابطه از بین بردن فیلترینگ اینستاگرام نیز وجود دارد و برخی کارشناسان اعتقاد دارند که این اتفاق قریب‌الوقوع است. انگارً ارتباطاتی از طریق IXPها در قطر یا عمان قرار است بین ایران و IPهای متا برقرار بشود، اما اینها فقطً در حد گمانه‌زنی است. مطلب مهم این استدلال این است که زیرساخت، کشش ملزوم برای افزایش شدید حجم ترافیک بین‌الملل را ندارد و به نظر استدلال درستی است. این نوشته مشخص می کند که از بین بردن فیلتر باید با برنامه‌ریزی دقیق و در نظر گرفتن ظرفیت زیرساخت‌ها انجام بشود.

مسئله حائز اهمیت این است که عبارت «زیرساخت» دامنه وسیعی را پوشش می‌دهد و لزوماً به معنی ظرفیت پهنای باند بین‌الملل نیست. این عبارت ابعاد فرد دیگر نیز دارد، از جمله لایه دسترسی، لایه انتقال و حتی زیرساخت اپراتورها. با در نظر گرفتن همه این موارد، حالت کلی زیرساخت‌های سرزمین در طول تقریباً یک دهه تازه، به دلایل مختلفی همانند تحریم‌ها، افزایش قیمت دلار و مسائل مالی بسیاری که شرکت ارتباطات زیرساخت با آنها روبه رو بوده، چندان مناسب نبوده است.

رویکرد دولت‌های قبل نیز در تشدید این مشکلات بی‌تأثیر نبوده است. در واقع، حالت کلی تقریباً رو به وخامت بوده است. از نظر دیگر، اندوخته‌گذاری‌های ملزوم و کافی در عرصه خرید تجهیزات، بازسازی زیرساخت‌های حیاتی ارتباطی و موارد شبیه انجام نشده است. به این علت، جواب این سوال که چرا در قبل ظرفیت بیشتری وجود داشته، آشکار است؛ چون عمر سودمند زیرساخت‌ها کمتر سپری شده می بود و کیفیت بهتری اراعه می‌دادند.

بعد از دوران همه‌گیری کرونا، تعداد کاربران اینترنت در سرزمین با یک سیر صعودی روبه رو شده است. به عبارت دیگر، سال به سال تعداد کاربران اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در سرزمین افزایش یافته است. کاربرانی که اکنون متقاضی منفعت گیری از شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار مسدود شده می باشند، نسبت به قبل از مسدودسازی (یعنی پیش از شهریور ۱۴۰۱) به مراتب زیاد تر شده‌اند.

علاوه بر این، مقدار ترافیک اینترنتی که این کاربران مصرف می‌کنند نیز زیاد زیاد تر است. از دیدگاه زیرساخت، مفهوم «کاربر» و «منفعت گیری» به طور مستقیم با «ترافیک» تعریف می‌بشود؛ یعنی آنها با مقدار ترافیک ارتباط دارند. با نگاهی به روال مصرف، مشاهده می‌بشود که سال به سال و حتی ماه به ماه، مقدار مصرف محتوای ویدئویی، صوتی و به کلمه چندرسانه‌ای در حال افزایش است.