مشکل بلع غذا؛ از علت تا درمان

مشکل بلع یا اختلال بلع علامت تعداد بسیاری از مشکلات پزشکی از جمله اختلال سیستم عصبی و مغز، اختلال عضلانی و انسداد فیزیکی گلوست. با دقت به عاملی مهم مشکل بلع، درمان‌های مختلفی برای آن پیشنهاد می‌بشود. در این مقاله، درمورد مشکل بلع و علت ایجادش و راه حلهای درمان آن می‌گوییم. برای آشنایی زیاد تر با این عارضه تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

مشکل بلع چیست؟

بلع به‌ظاهر ساده اما در واقع زیاد پیچیده است. مغز، چندین عصب و عضله و دو دریچه عضلانی در انجام عمل بلع دخیل‌اند. دیس‌فاژی (dysphagia) واژه‌ای است که برای مشکل بلع منفعت گیری می‌بشود. در زمان بلع، عضلات و اعصاب بسیاری در کنار هم کار می‌کنند تا غذا و نوشیدنی از دهان داخل معده شما بشود. وقتی که مشکلی در کارکرد آنها تشکیل بشود، بلع آهسته و با ناراحتی انجام می‌بشود. به همین علت امکان پذیر در زمان بلعیدنِ آب، غذا یا حتی بزاق‌ دهان دچار سرفه یا خفگی شوید.

زیاد تر افراد می‌دانند که مشکل در بلعیدن غذا چه حسی دارد. برای مثال هنگامی سریع غذا بخورید و حس کنید که غذا داخل مسیر اشتباهی شده است یا حس کنید چیزی در گلویتان گیر کرده است و گلویتان را صاف کنید، دچار مشکل بلع شده‌اید. هرچند این حس ناخوشایند است، طبق معمول دلواپس‌کننده نیست. بااین‌حال امکان پذیر مشکل بلع علامت قضیه‌ای جدی هم باشد. اختلال بلع یکی از علائم شایع سکته مغزی است. مشکل بلع درمان‌نشده گمان ورود غذا و مایعات به مسیر هوایی را افزایش می‌دهد و امکان پذیر جهت عفونت ریه و ذات‌الریه بشود.

متخصص اختلالات بلع یا صدمه‌شناس گفتار و زبان می‌تواند توانایی بلع شما را برسی کند و در صورت نیاز عمل های درمانی ملزوم را انجام دهد.

انواع مشکل بلع

اختلال بلع با دقت به مشکلات مهم آن به ۳ نوع تقسیم می‌بشود. بلیعدن همانند این است که غذا و مایعات به‌سمت معده شما سفر می‌کنند. ۳ قسمت مهم در این مسیر وجود دارد: دهان، گلو (حلق) و لوله غذایی به‌نام مری که به معده متصل می‌بشود. تشکیل مشکل در هرکدام از این قسمت‌ها امکان پذیر جهت آهسته‌شدن، سختی یا غیرممکن‌شدن بلع بشود.

• مشکل بلع دهان: مشکل در دهان شما است. فک، دندان و زبان در کنار هم با جویدن غذا را به تکه‌های کوچک‌تر خرد می‌کنند. غدد بزاقی با تشکیل براق غذا را نرم می‌کنند تا به‌راحتی از هم جدا بشود.
• مشکل بلع دهانی‌حلقی: مشکل در گلوی شما است. سپس از این که دهان غذا را آماده کرد، زبان آن را به پشت گلو هل می‌دهد. حنجره بسته می‌بشود تا غذا و مایعات داخل مسیر هوایی نشوند و مسیر خود را به‌سمت مری ادامه دهند. مشکل بلع دهانی‌حلقی مشکل بلع انتقالی هم نامیده می‌بشود، به این معنی که مشکل در انتقال غذا از دهان به گلو تشکیل می‌بشود.
• مشکل بلع مری: مشکل در مری شما است. مری غذا و مایعات را با حرکات موجی شکل سختی می‌دهد تا به معده برسند.

علت مشکل بلع

هر اختلال، بیماری یا وضعیتی که عضلات و اعصاب را دچار کند، امکان پذیر جهت مشکل بلع بشود.

۱. اختلالات سیستم عصبی و مغز

بیماری و آسیبی که بر سیستم عصبی و مغز تاثییر می‌گذارد، احتمالا مشکل بلع را در پی داشته باشد. برخی از این بیماری‌ها عبارت‌اند از:

• اسکلروز جانبی آمیوتروفیک یا ال.ای.اس (ALS): نوعی بیماری که اعصاب کنترل‌کننده عضلات را ضعیف می‌کند.
• تومور مغزی: توموری که در مغز رشد می‌کند و می‌تواند مطلب‌های عصبی عامل حرکت عضلات را مختل کند.
• فلج مغزی: نوعی اختلال پیشرفته که حرکت و هماهنگی عضلات را سخت می‌کند.
• زوال عقل: نوعی حالت روانی مربوط به بیماری‌های گوناگون است که در تفکر و هماهنگی عضلات مشکل تشکیل می‌کند.
• مالتیپل اسکلروز یا ام.اس (MS): نوعی بیماری خودایمنی که به اعصاب مغز و نخاع صدمه می‌زند. در بیماری خودایمنی، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های سالم بدن دعوا می‌کند.
• بیماری پارکینسون: جهت می‌بشود بافت مغز تخریب بشود و مشکلات حرکت و هماهنگی را تشکیل می‌کند.

۲. اختلالات عضلانی

بیماری‌هایی که از پشتیبانی‌کردن عضلات سرو‌گردن به بلع جلوگیری می‌کنند، از جمله:

• آشالازی: نوعی اختلال نادر است که عضلات پایین مری آرام نمی‌شوند تا غذا زمان ورود به مری را اشکار کند.
• اسپاسم کریکوفارنکس: اسپاسم (انقباضات غیرمعمول) وقتی اتفاق می‌افتد که عضلات بالای مری بیش‌ از‌ اندازه فشرده خواهد شد و حس می‌کنید چیزی در گلویتان گیر کرده است.
• اسپاسم مری: وقتی اتفاق می‌افتد که عضلات مری بیشتر از اندازه فشرده خواهد شد.
• دیستروفی عضلانی: گروهی از بیماری‌های ارثی می باشند که جهت خواهد شد عضلات به‌مرور زمان ضعیف شوند.
• میاستنی گراویس: نوعی بیماری خودایمنی که ارسال مطلب عصبی به عضلات را مختل و کنترل عضلات را سخت می‌کند.
• میوزیت: نوعی بیماری خودایمنی که به‌جهت آن عضلات گلو و مری ضعیف خواهد شد.
• اسکلرودرمی: نوعی بیماری خودایمنی که در مری بافت زخم تشکیل می‌کند. این بافت سفت از فشرده‌شدن عضلات مری و حرکت غذا به‌سمت مری جلوگیری می‌کند.

۳. مشکل باریک‌شدن یا انسداد

شرایطی که انسداد تشکیل می‌کنند یا جهت خواهد شد گلو و مری زیاد باریک شوند، امکان پذیر بلع را سخت کنند همانند:

• سرطان: تومورهای سر و گردن امکان پذیر مانع بلع غذا شوند. سرطان مری شایع‌ترین نوع سرطان است که مشکل بلع تشکیل می‌کند.
• ازوفاژیت ائوزینوفیلیک: وقتی اتفاق می‌افتد که تعداد بسیاری از گلبول‌های سفید در مری جمع و جهت سختی آن شوند.
• دیورتیکول مری: نوعی کیسه که در پوشش مری راه اندازی می‌بشود و امکان پذیر تکه‌های غذا در این کیسه جمع شوند و این حس را تشکیل کنند که چیزی در گلو گیر کرده است. شایع‌ترین نوع این عارضه دیورتیکول زنکر است.
• بیماری برگشت اسید یا گرِد (GRED): اسید معده امکان پذیر به‌سمت مری حرکت کند و جای زخم تشکیل کند. این جای زخم احتمالا جهت تنگ‌شدن یا تحریک مری (مری بارت) بشود. این شرایط بلع را سخت و دردناک می‌کند.

عوامل دیگر

عفونت‌هایی همانند گلوردرد استرپتوکوکی (لوزه باکتریایی) می‌توانند درد و التهابی تشکیل کنند که جهت مشکل در بلعیدن غذا بشود. این چنین امکان پذیر مشکل بلع سپس از جراحی سر و گردن و درمان‌های دیگر هم اتفاق بیفتد. برای مثال پرتودرمانی سرطان سر و گردن تومورها را تخریب می‌کند، اما می‌تواند به بافت‌های دخیل در فرایند بلع هم صدمه بزند.

عوامل عرصه‌ساز مشکل بلع

پیری جهت مشکل بلع نمی‌بشود، اما از عوامل عرصه‌ساز مهم است. عضلات با افزایش سن ضعیف خواهد شد و گمان صدمه‌دیدن آنها زیاد تر است. این چنین گمان پیشرفت بیماری‌های عصبی مرتبط با مشکل بلع با افزایش سن زیاد تر می‌بشود.

عوارض درمان‌نکردن مشکل بلع

اختلال بلع اگر بدون درمان رها بشود، امکان پذیر کشنده باشد یا مشکلات جدی در پی داشته باشد همانند:

• پرهیز از خوردن و نوشیدن به‌علت هراس از خفگی؛
• کم‌آبی بدن؛
• سوء‌تغذیه؛
• خفگی؛
• آسپیراسیون خاموش و ذات‌الریه اسپیره‌ای.

افرادی که بعد از سکته مغزی زنده می‌همانند، در معرض آسپیراسیون خاموش‌اند. آسپیراسیون خاموش وقتی رخ می‌دهد که غذا و مایعات بدون سرفه، خفگی یا دیگر علائم مشکل بلع داخل ریه خواهد شد. جسم خارجی امکان پذیر جهت ذات‌الریه بشود.

زمان مراجعه به پزشک

اگر چند بار دچار مشکل بلع شدید، به پزشک مراجعه کنید. اگر مشکل تنفسی دارید یا فکر می‌کنید چیزی در گلویتان گیر کرده است، به اورژانس (۱۱۵) مراجعه کنید. ضعف ناگهانی عضله، فلجی و ناتوانی در بلع علائم اورژانسی‌اند.

برخی از علائمی که امکان پذیر نشانه مشکل در بلعیدن غذا باشند، عبارت‌اند از:

• خفگی مکرر ناشی‌ از غذا؛
• طول‌کشیدن قورت‌دادن بیشتر از چند ثانیه؛
• درد زمان بلع؛
• ذات‌الریه مکرر که یعنی غذا داخل ریه شده است.

اگر غذا زیاد تر از ۱۵ دقیقه در مری شما باقی بماند، باید به اورژانس مراجعه کنید.

تشخیص مشکل بلع

پزشک درمورد علائم شما می‌پرسد و معاینات بالینی را انجام می‌دهد. امکان پذیر پزشک برای بازدید قسمت‌هایی از سر و گردن که در بلع نقش دارند، آزمایش‌هایی تجویز کند از جمله:

• آزمایش بلع باریوم (ازوفاگرام): رادیولوژیست به شما محلول باریوم می‌دهد که بنوشید تا گلو و مری شما به‌خوبی در تصویربرداری پرتوی ایکس اشکار بشود. فیلمی با پرتوی ایکس تهیه می‌بشود که نحوه کارکرد مری در زمان بلع باریوم را مشخص می کند.
• ازوفاگودئودنوسکوپی (EGD) یا اندوسکوپی فوقانی: متخصص گوارش از گلو، مری و معده شما عکس می‌گیرد. این روش می‌تواند باریک‌بودن، وجود تومور و بیماری‌های همانند بارت را اشکار کند.
• لارنگوسکوپی: متخصص گوش‌و‌حلق‌وبینی وسیله‌ای را در بینی شما قرار می‌دهد تا بی‌نظمی‌های گلو و جعبه صوتی را بازدید کند.
• بلع باریوم تغییریافته: متخصص گفتار به شما غذا و نوشیدنی آغشته به باریوم می‌دهد تا ببلعید. در زمان جویدن و بلعیدن غذا فیلم پرتوی ایکس تهیه می‌بشود و کارکرد دهان، گلو و مری شما اشکار می‌بشود.
• برسی اندوسکوپی فیبر نوری بلع (FEES): متخصص گفتار دوربینی در بینی شما قرار می‌دهد تا جعبه صوتی و بالای مری شما را ببیند. به‌محض قرارگرفتن دوربین، مایع یا غذای حاوی نوعی رنگ مصرف می‌کنید که در تصویربرداری اشکار می‌بشود. در این شرایط فرایند بلع شما مشاهده و ورود غذا به مسیر هوایی بازدید می‌بشود.
• مانومتری مری: متخصص گوارش لوله‌ای را از بینی داخل مری می‌کند. به‌محض این که لوله در جای خودش قرار گرفت، آب می‌نوشید. لوله به یک ثبت‌کننده سختی متصل است که انقباضات مری در زمان بلع مایع را اندازه‌گیری می‌کنند.
• آزمایش امپدانس و پی.اچ (pH): در این آزمایش اشکار می‌بشود که آیا برگشت اسید عامل مشکل بلع است یا خیر.

درمان مشکل بلع غذا

درمان مشکل بلع با دقت به علت و شدت آن متفاوت است و می‌تواند شامل موارد مختلفی باشد از جمله:

• مصرف دارو برای مشکل بلع: امکان پذیر پزشک برای درمان عفونت (طبق معمول عفونت ویروسی یا قارچی) داروی ضدمیکروبی تجویز می‌کند. درمان بیماری گرد نیز شامل مصرف داروی کنترل اسید معده است.
• تحول سبک زندگی: امکان پذیر پزشک تحول رژیم غذایی یا عادت‌های غذایی را نظر دهد و به غذاهای نرم‌تر نیاز داشته باشید که جویدنشان راحت‌تر است. این چنین احتمالا نیاز باشد از خوردن غذاها و نوشیدنی‌های زیاد داغ یا زیاد سرد پرهیز کنید.
• لوله تغذیه: اگر نتوانید به‌قدر کافی غذا و نوشیدنی مصرف کنید یا در معرض خفگی باشید، امکان پذیر پزشک لوله تغذیه را نظر دهد. لوله تغذیه مواد غذایی را مستقیم داخل روده کوچک یا معده شما می‌کند.
• دیگر درمان‌های پزشکی: اگر شرایط عصبی جهت سختی بلع بشود، امکان پذیر پزشک چند راه‌حل نظر دهد که تزریق سم بوتولونیوم برای ازبین‌بردن اسپاسم عضلانی یا جراحی برای ازبین‌بردن انسداد مری ۲ نمونه از آنهاست.

توانبخشی برای مشکل بلع

توانبخشی برای تعداد بسیاری از افراد سودمند است. متخصص گفتار تمرین‌هایی به شما می‌دهد تا عضلات بلع را تحکیم کنید از جمله:

• تحول نحوه خوردن و نوشیدن: متخصص شما را راهنمایی می‌کند تا لقمه‌های کوچکتری بگیرید و کاملا آنها را بجوید. احتمالا ملزوم باشد پودر غلیظ‌کننده خاصی را به نوشیدنی‌هایتان اضافه کنید، چون نوشیدن مایعات آبکی برایتان سخت است.
• صاف‌نشستن در زمان خوردن: برای افت خطر خفگی، متخصص بهترین حالت نشستن در زمان غذاخوردن را به شما مشخص می کند. این چنین حالت کج‌کردن سر در زمان خوردن را به شما مشخص می کند. این راه حلها گمان ورود غذا و مایعات به نای را افت خواهند داد. این چنین ۱۵ تا ۲۰ دقیقه سپس از غذاخوردن صاف بنشینید.
• صاف‌کردن گلو: متخصص به شما یاد می‌دهد که اگر غذا یا نوشیدنی در گلویتان گیر کرد، چطور با کمترین سرفه گلویتان را صاف کنید.

نکات تکمیلی

۱. محیط غذاخوردن

• در فضای خلوتی غذا بخورید؛
• روی غذا‌خوردن تمرکز کنید؛
• موقع غذا‌خوردن سخن نزنید.

۲. مقدار غذا

• به‌آرامی غذا بخورید؛
• غذا را به لقمه‌های کوچک برش بزنید و به‌خوبی بجوید تا قبل از بلع در دهانتان مایع تشکیل بشود؛
• هربار زیاد تر از نصف ۱ قاشق چای‌خوری غذا نخورید.

۳. بلع

• احتمالا نیاز باشد برای هر لقمه زیاد تر از ۲ تا ۳ بار عمل بلع را انجام دهید؛
• روی بلعیدن تمرکز کنید؛
• اگر غذا یا مایع در گلویتان گیر کرد، به‌آرامی سرفه کنید و گلویتان را صاف کنید و قبل از نفس‌کشیدن بلع را انجام دهید. احتمالا ملزوم باشد این کار را تکرار کنید.

۴. مدیریت بزاق

• مقدار بسیاری مایعات بنوشید؛
• هربار یخ بمکید یا آب حاوی لیمو بنوشید تا تشکیل بزاق تحکیم بشود. این روش مقدار بلع شما را افزایش می‌دهد.

۵. قوام غذا

• از خوردن غذاهایی که جویدنشان سخت است خودداری کنید؛
• غذا را پوره کنید؛
• اگر مایعات شما را به سرفه می‌اندازند، از غلیظ‌کننده‌ها همانند نکتار برای آب‌میوه یا سوپ خامه برای آبگوشت منفعت گیری کنید.

۶. مصرف دارو

• قرص را له کنید و با آب‌میوه یا پوره ترکیب کنید؛
• از داروساز سوال کنید که چه قرص‌هایی نباید خرد شوند و چه قرص‌هایی باید در مایعات حل شوند.

شما بگویید

شما چه مقدار با مشکل بلع آشنایی دارید؟ آیا تابه‌حال به این عارضه مبتلا شده‌اید؟‌ در صورت تمایل، می‌توانید توانایی و نظرتان را در تکه ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این نوشته را از طریق شبکه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارید.

گامی برای تسلط شما بر توانایی‌های برقراری ربط

هشدار! این نوشته فقط جنبه آموزشی دارد و برای منفعت گیری از آن ملزوم است با پزشک یا متخصص وابسته مشورت کنید. اطلاعات زیاد تر