علائم مسمومیت با مازوت چیست؟

در سال‌های تازه، مازوت سوزی در نیروگاه‌ها و صنایع و آلودگی هوای ناشی از آن بخشی جدایی‌ناپذیر از اخبار بوده است، ولی آیا می‌دانید مازوت چیست و سوختن مازوت چه مشکلاتی برای سلامت ما و محیط‌زیست تشکیل می‌کند؟ در ادامه، با مازوت و خطراتش و این چنین علائم و عوارض مسمومیت مازوت و عمل های ملزوم در صورت وقوع آن زیاد تر آشنا می‌شویم.

مازوت چیست؟

نفت کوره یا مازوت یکی از هیدروکربن‌های نفتی است که در مرحله های پالایش نفت خام، بعد از نفتا (naphtha) و بنزین و نفت سفید به دست می‌آید. فرایند پالایش نفت شامل چند مرحله است که در آنها هیدروکربن‌های سبک‌تر استخراج خواهد شد. هنگامی همه محصولات از نفت خام استخراج خواهد شد، ماده‌ای چسبناک و قیرمانند به‌غلیظی کره بادام‌زمینی باقی می‌ماند که مازوت نام دارد. این ماده متراکم حاوی سموم بسیاری است که تبدیل مشکلات سلامتی بسیاری خواهد شد. مازوت سیاه‌رنگ است و به همین علت به آن نفت سیاه نیز می‌گویند.

مازوت زیاد تر در ایران، فدراسیون روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان تشکیل می‌بشود. در صنعت حمل‌ونقل، مازوت محصول «نفت کثیف» (Dirty Oil) به حساب می اید و به‌علت تأثیر شدید ویسکوزیته بر قابلیت پمپاژ، پمپ‌کردن آن به تجهیزات خاصی نیاز دارد.

نفتی که در نفت‌کش‌های بزرگ حمل می‌بشود، نفت خام نام دارد که تا این مدت پالایش نشده و از مازوت سبک‌تر است.

کاربردهای مازوت چیست؟

مازوت ارزان‌ترین سوخت حاضر برای اجاق‌ها، حمام، تنور نانوایی، موتورهای دیزلی و برخی از نیروگاه‌ها است. در صنعت کشتی‌رانی نیز از مازوت در موتور کشتی‌ها منفعت گیری می‌بشود. از این سوخت در موتورهای بزرگ کشتی‌های باری، کشتی‌های فله‌برِ (bulk carrier) محصولات صنعتی یا معدنی همانند سنگ‌آهن، کشتی‌های کروز و حتی نفت‌کش‌های بزرگ منفعت گیری می‌بشود. در کشتی‌ها مازوت سنگین باید با سوخت‌های سبک‌تری همانند گازو‌ئیل ترکیب بشود تا به شناورشدن کشتی پشتیبانی کند.

مازوت سوختی تیره و سنگین است که به‌گفتن نوعی سوخت صنعتی منفعت گیری می‌بشود و زیاد تر در تشکیل برق برای کارخانه‌ها به کار می‌رود. در ایالات متحده آمریکا و اروپا از مازوت برای تشکیل گازوئیل (Diesel) نیز منفعت گیری می‌بشود. در روسیه و دیگر کشورهای شرقی با مازوت خانه‌های خود را گرم می‌کنند. این سوخت به‌علت قیمت کم، در‌دسترس‌بودن و سهولت پالایش اشکال خام آن برای مصرف‌کنندگان جذابیت بسیاری دارد.

خطرات و عوارض مازوت

مازوت برای انسان و حیوانات خطرناک است و از ابعاد مختلفی جهت آلودگی شدید محیط زیست می‌بشود. غلظت گوگرد در مازوت زیاد است (۳۵هزار تکه در میلیون). صنعت کشتی‌رانی مسئول ۸درصد از انتشار کردن دی‌اکسید گوگرد (SO2) در جهان است که هنگامی با آب ترکیب می‌بشود، زیاد اسیدی می‌بشود. به این علت صنعت کشتی‌رانی در باران‌های اسیدی و بیماری‌های تنفسی سهم عمده‌ای دارد.

محصول جانبی دیگر منفعت گیری از مازوت اکسید نیتروژن است که در آلودگی هوا و بیماری های تنفسی نقش دارد. در روزهای اولیه شیوع ویروس کرونا مشاهده شد که بین مقدار زیاد اکسید نیتروژن و انتشار کردن ویروس کرونا ربط وجود دارد. علت این قضیه تضعیف سیستم ایمنی تنفسی افرادی می بود که در نزدیکی آلاینده‌های اکسید نیتروژن زندگی می‌کردند. ذرات معلق و سنگین اکسید نیتروژن می‌توانند جهت بیماری‌های ریوی جدی به‌اختصاصی در کودکان خردسال شوند.

انتشار کردن ذرات معلق ناشی از حمل‌ونقل دریایی تبدیل سالانه ۴۰۰هزار مرگ زودرس در سراسر جهان می‌بشود و بیشتر از ۵۰میلیارد دلار برای بهداشت جهانی هزینه دارد.

موادی شیمیایی به‌نام هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAH) که از عوامل سرطان‌زای شناخته‌شده‌اند، به‌شدت با مازوت مرتبط‌اند. دلواپس‌کننده‌تر این که هنگامی مازوت در معرض اشعه فرابنفش (UV) قرار می‌گیرد، سمی‌تر می‌بشود و می‌تواند جذب ارگانیسم‌ها شده و مرگ‌ومیر آنها را افزایش دهد. در صورت تابش شدید اشعه فرابنفش، این مواد شیمیایی در عرض چند دقیقه جهت حل‌شدن صدف‌ها و مرجان‌ها خواهد شد. یکی از مضرترین مواد در این دسته از مواد شیمیایی ترکیبی به‌نام حلقه‌های بنزن است که تأثیر منفی شدیدی بر سلامت انسان دارد.

آلودگی دریاها

مازوت ماده‌ای با ویسکوزیته و چسبندگی زیاد است که پمپاژ یا جمع‌آوری آن زمان نشت در آب‌ها زیاد سخت‌تر از نفت خام است. تمیزکردن مازوتِ نشت‌کرده به اقیانوس زیاد دشوار است، چون به‌راحتی در آب پراکنده یا تجزیه نمی‌بشود و طبق معمول به سطوحی همانند یخ‌های شناور می‌چسبد یا در آب پایین می‌رود و به‌شکل ذرات ریز و معلق درمی‌آید (به‌جای این که روی سطح آب شناور یا تبخیر بشود).

چرا مازوت تا این مدت هم گسترده منفعت گیری می‌بشود؟ علت مصرف گسترده این ماده قیمت کم آن است. مازوت تقریبا ۳۰درصد ارزان‌تر از سوخت‌های جانشین است. مازوت‌ها درجه‌های مختلفی دارند. این درجه‌ها از A تا C می باشند و درجه C سمی‌ترین آنهاست.

مسمومیت مازوت

مازوت ماده‌ای سمی و قابل‌احتراق است. مسمومیت با مازوت وقتی رخ می‌دهد که فرد مازوت را ببلعد، لمس کند یا بخارات آن را استنشاق کند. ورود این ماده شیمیایی به چشم جهت ابراز علائم مرتبط با چشم می‌بشود.

علائم مسمومیت با مازوت چیست

این علائم که بعضی اوقات ملایم و بعضی اوقات شدیدند، در افراد گوناگون متفاوت‌اند. بعضی اوقات چند سیستم در بدن همانند سیستم گوارشی، تنفسی، عروقی، عصبی، پوست و گوش و حلق و بینی، تحت‌تأثیر این مسمومیت قرار می‌گیرند.

۱. علائم مربوط به چشم، گوش، بینی و گلو

• ازدست‌دادن بینایی؛
• درد در گلو؛
• درد یا سوزش در بینی، چشم، گوش، لب‌ها یا زبان؛
• التهاب گلو که امکان پذیر جهت مشکل در بلع و تنفس بشود.

۲. علائم مربوط به معده و روده

۳. قلب و خون

۴. ریه‌ها

• مشکلات تنفسی درصورت استنشاق بخارات این ماده شیمیایی.

۵. سیستم عصبی

• افسردگی؛
• مشکل در تمرکز؛
• سرگیجه؛
• خواب آلودگی؛
• حس مست‌بودن (سرخوشی)؛
• سردرد و بی‌حالی؛
• سبکی سر یا منگی؛
• سطح هوشیاری پایین؛
• تشنج؛
• تلوتلوخوردن یا نداشتن توان درست راه‌رفتن و هماهنگ‌نبودن حرکات؛
• ضعف.

۶. پوست

پشتیبانی‌های اولیه

• فورا با اورژانس (شماره ۱۱۵) یا مرکز خبر‌رسانی داروها و سموم (شماره ۱۹۰) تماس بگیرید.
• اگر فرد بخارات یا دود ناشی از سوختن مازوت را استنشاق کرده است، فورا او را به محلی با هوای تازه ببرید.
• بازبودن مجرای تنفسی، تنفس فرد و وجود نبض را بازدید کنید.
• اگر مازوت روی پوست یا چشم‌ها ریخته است، دست‌کم ۱۵ دقیقه محل مورد نظر را با مقدار بسیاری آب بشویید.
• فرد مسموم را وادار به استفراغ نکنید، مگر این که مرکز خبر‌رسانی داروها و سموم یا اراعه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی از شما خواسته باشد.
• اگر فرد مازوت را خورده است، فورا به او آب یا شیر بدهید، مگر این که اراعه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی به شما حرف های باشد این چنین کاری انجام ندهید.
• اگر فرد علائمی دارد که بلعیدن را برای او سخت کرده است، از راه دهان چیزی را به او نخورانید. این علائم شامل استفراغ، تشنج و افت سطح هوشیاری است.
• تلاش کنید بطری یا ظرف حاوی ترکیب مصرف‌شده را به اورژانس ببرید.

پیش از تماس با اورژانس اطلاعات زیر را آماده کنید:

• سن، وزن و حالت سلامت عمومی فرد؛
• نام محصول (درصورتی که می‌دانید)؛
• زمان بلعیدن یا تماس با آن؛
• مقدار ماده خورده‌شده.

با تماس با مرکز خبر‌رسانی داروها و سموم می‌توانید با کارشناسان سخن بگویید کنید. آنها شما را راهنمایی می‌کنند و دستورالعمل‌هایی به شما خواهند داد. اگر هرگونه سؤالی درمورد مسمومیت یا پیشگیری از آن دارید، می‌توانید در ۲۴ ساعت شبانه‌روز و هفت روز هفته با این مرکز تماس بگیرید (لزوما نباید موردی اورژانسی پیش آمده باشد).

چه اقداماتی در اورژانس انجام می‌بشود؟

در قسمت اورژانس علائم حیاتی فرد همانند دمای بدن، نبض، مقدار تنفس و فشارخون اندازه‌گیری و کنترل می‌بشود. این مسمومیت با بازدید علائم و آزمایش‌هایی همانند بازدید‌های رادیولوژیکی و تست‌های آزمایشگاهی تشخیص داده می‌بشود. آزمایش‌هایی که امکان پذیر انجام بشود عبارت‌اند از:

• برونکوسکوپی (Bronchoscopy): برای بازدید گمان سوختگی در مجاری تنفسی و ریه‌ها دوربینی از گلو پایین فرستاده می‌بشود.
• تصویربرداری اشعه ایکس از قفسه سینه؛
• الکتروکاردیوگرام (ECG) برای ثبت فعالیت الکتریکی قلب؛
• آندوسکوپی: پایین‌فرستادن دوربینی از راه گلو برای بازدید گمان سوختگی در مری و معده.

درمان مسمومیت مازوت امکان پذیر شامل موارد زیر باشد:

• رساندن مایعات از طریق ورید؛
• تجویز دارو برای درمان علائم؛
• شستن پوست هر چند ساعت یک بار به‌زمان چند روز؛
• واردکردن لوله‌ای از دهان به داخل معده برای شست‌وشوی معده؛
• پشتیبانی‌های تنفسی شامل واردکردن لوله‌ای از طریق دهان به داخل ریه‌ها که به دستگاه تنفسی (ونتیلاتور) متصل است.

عوارض مسمومیت با مازوت

شدت صدمه‌دیدگی به مقدار مصرف یا تماس با مازوت و شدت درمان بستگی دارد. هرچه مراقبت‌های پزشکی سریع تر اغاز بشود، گمان بهبودی نیز زیاد تر خواهد می بود. در برخی موارد صدمه واردشده به دهان، گلو یا دستگاه گوارش شدید است که می‌تواند تبدیل درد شدید، خون‌ریزی و عفونت بشود. سوختگی در مجاری تنفسی یا دستگاه گوارش می‌تواند تبدیل بافت‌مردگی یا نکروز بافت (tissue necrosis) بشود که درنتیجه آن امکان پذیر عفونت، شوک و مرگ (حتی چند ماه بعد از زمان بلعیدن ماده) رخ دهد.

امکان پذیر در این بافت‌ها زخم‌هایی تشکیل و تبدیل مشکلات طویل‌زمان در تنفس، بلعیدن و گوارش بشود. اگر مازوت داخل ریه‌ها بشود (آسپیراسیون ریوی)، امکان پذیر که ریه دچار صدمه جدی و به گمان زیاد دائمی بشود. اگر مازوت با چشم‌ها تماس اشکار کند و بر قرنیه تاثییر بگذارد، می‌تواند جهت نابینایی فرد بشود.

شما بگویید

احتمالا بتوان او گفت که مازوت نسبت به دیگر سوخت‌های فسیلی زیان های و خطرات بیشتری دارد. یقیناً به‌رغم آلودگی شدید هوا و محیط‌زیست، هر سال ناظر سوختن مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع هستیم. به‌نظر شما بهترین راه برای درامان‌ماندن از صدمه‌ها و خطرات مازوت چیست؟